ru uz
Ўспиринлик-нозик давр

Физиологик нуқтаи-назардан олиб қаралса, ўсмирлик даврини бошидан кечираётган ўғил-қизларимизнинг организми ниҳоятда жадал ривожланади. Айнан шу даврда уларда иккиламчи жинсий белгилар шакллана бошлайди. Уларнинг руҳиятида жуда жўшқин жараёнлар юз беради, дунёқарашлари ўзгаради. Ушбу жараёнларнинг барчаси ўсмирларнинг асаб тизимига жуда катта юклама бўлади. Ўсмирлик даврини бошидан кечираётган ўғил-қизлар серзарда, баъзида эса тажовузкор бўлиб қолишади. Шу кунгача оғир-босиқ боласининг бирданига бу зайлда ўзгариб қолиши аксарият ота-оналарни шошириб қўяди. Катталар ўсмир фарзандларига қандай муомала қилиш лозимлигини билмайдилар. Умуман олганда ўсмирлик палласидаги ўғил-қизларга нисбатан катталар эҳтиёткор, мулоҳазали, бардошли бўлиши даркор.

Бу вақтда организмда бир қатор гормонлар ишлаб чиқарилиши кучаяди.

Ўғил болаларда ўтиш даври қиз болаларникига қараганда бир-икки йилга кечроқ бошланади. Шу ўринда бир нарсани таъкидлаб ўтмоқчимизки, ўсмирлик даврининг аниқ чегаралари йўқ. Бундан ташқари, бу даврдаги ўзига хос хусусиятлар ҳар бир болада турлича ифодаланади. Чунки, ҳар бир одам организми ўзига хос ритмлар асосида ривожланади. Мутахассисларнинг фикрича болаликдан ўсмирликка ўтиш даври 10-11 ёшдан бошланиб 15-17 ёшгача давом этиши мумкин.

Болаликдан ўсмирликка ўтиш даврини психологлар ҳам, шифокорлар ҳам ниҳоятда мураккаб психо-физиологик жараёнлар даври деб эътироф этишади. Мутахассислар ўтиш даврини нисбий равишда учта босқичга ажратиш мумкин деб ўргатишади. Биринчи босқич – психо-физиологик жиҳатдан юз бериши кутилаётган мураккаб ўзгаришларга тайёрланиш даври. Иккинчи босқич – том маънодаги ўтиш даври бўлиб, учинчи босқичда психо-физиологик жиҳатдан юз берувчи ўзгаришлар якунига етади. Ушбу даврда ўғил ва қиз болаларнинг бир-бирига нисбатан муносабати ўзгаради, қизиқиши ортади. Улар ўзининг ташқи қиёфасига жуда эътиборли бўлиб қоладилар.

Ўтиш давридаги болалар олдида жуда мураккаб вазифа кўндаланг туради – болалик билан хайрлашиб катталарнинг оламига қадам ташлашга тўғри келади. Бундай ҳолатда бола бўлиб бола эмас, катта бўлиб катта эмас мақомидаги одамга энг аввало, ота-оналарнинг, қолаверса, катта ёшдаги яқинларининг ёрдами жуда зарур.

Уларга ўсмирлик даври хусусиятлари ҳақида катталар маълумот бериб, тиббий рисола ёки китобча совға қилишлари зарур.

Болаликдан ўсмирликка ўтиш даврида ўғил ва қизларнинг руҳиятида кескин ўзгаришлар юз бериши мумкин. Уларнинг болаликда таниш бўлган дунёси бирдан ўзгариб мутлақо нотаниш бир қиёфа касб эта бошлайди. Шиддат билан ўзгариб бораётган ташқи олам таассуротларини идрок этиш ва қабул қилиш улар учун анча қийин кечади. Бундай вақтда уларга катталарнинг мадади ва кўмаги жуда зарур. Бунинг учун ўсмирларнинг оиласидаги катта ёшли одамлар ўтиш даврининг ўзгаришлари ҳақида тушуниб олишлари даркор.

Болаликдан ўсмирликка ўтиш даврида кузатиладиган ўзгаришлар биринчи галда ташқи қиёфада акс этади. Бу ўзгаришлар ўғил ва қиз болаларда бир хил бўлмайди. Ташқи қиёфадаги ўзгаришлар кўп жиҳатдан физиологик жараёнлар билан боғлиқ бўлади.

Ўсмирлик даврига қадам қўйган болаларда ўтиш даври бошланганлигидан уларнинг ташқи қиёфасида кузатиладиган ўзгаришларгина далолат бермайди. Бу даврдаги муҳим ўзгаришлар болаларнинг руҳиятига ҳам таъсир қилиши ҳақида айтиб ўтгандик. Шу боисдан ҳам уларнинг феъл-атвори кескин ўзгариб қолиши мумкин. Кечагина мулойим, эътиборли, одобли болажоннинг феъл-атвори бирданига ўзгариб терслик қилиши, айни вақтда у серзарда, ҳар нарсадан гумонсирайдиган, қўпол, осонгина хафа бўладиган, ҳуда-беҳудага баҳслашадиган бўлиб қолади.

Болаликдан ўсмирликка ўтиш даври жараёнларини бошдан кечираётган болажонлар эмоционал жиҳатдан беқарор (жуда ўзгарувчан), максималист (ўзига ва атрофидагиларга нисбатан ҳаддан ортиқ талаблар қўядиган), қайсар ва қўпол, баъзида сурбетлик қилишдан ҳам тоймайдиган бўлади. Болаларимизнинг бундай феъл-атворига нисбатан нотўғри муносабат қилишдан аввал уларнинг организмида жуда кучли гормонал ўзгаришлар кечаётганини ёдга олинг ва бироз ҳовурингиздан тушинг.

Ўтиш давридаги болажонларнинг бутун борлиғи – психо-соматик ҳолати, феъл-атвори, дунёқараши ўзгаради. Болажонларнинг руҳиятида юз бераётган кескин ўзгаришлар табиийики, уларнинг сиҳат-саломатлигида ҳам акс этади. Аслини олганда, бу даврда юзага келадиган барча муаммолар негизида кескин психологик ва физиологик ўзгаришлар ётади. Болажонларимиз бу ҳолатни нима эканини яхши англай олмайдилар ва шу боисдан улар тажанг бўлиб қолади. Болаликнинг ширин оғушида юрган одам бирданига даҳшатли бўҳрон қаърига тушиб қолиб унинг оқибати нималар кутаётганини билолмай ҳайрон бўлган ҳолатни тасаввур қилиб кўринг. Ўтиш даври кечинмалари болажонларимиз учун айнан шундай синовлар даврига айланади. Табиийки, бундай вазиятда болажонларимизнинг шикаста диллари ҳам, нозик жуссаси ҳам бирдек озор чекади. Ўсмирлар тез-тез турли хил касалликларга чалиниши мумкин. Шу ўринда бир нарсани алоҳида таъкидлаб ўтмоқчимизки, ўтиш давридаги хасталиклар аксарият ҳолларда организмнинг айрим аъзолари жуда жадал суръатлар билан кечаётган психо-физиологик ўзгаришларга мос равишда ривожланишга улгуролмай қолиши оқибатида келиб чиқади. Ўсмир организмидаги жараёнлар билан ички аъзоларнинг ривожланиб етилиши меъёрга тушиши оқибатида бу касалликлар ўз-ўзидан йўқ бўлиб кетиши мумкин.

 

Орқага Чоп этиш
Соғлом овқатланиш
Воқеалар тақвими
Март 2024
Ду Се Чо Па Жу Ша Як
26 27 28 29 1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31