Юракнинг тўрт клапани мавжуд:

аортал;

митрал;

ўпка артерия клапани;

трикуспидал клапан.

Юрак ўзининг узлуксиз фаолияти туфайли қонни қон томирларига ҳайдаб беради ва шу тариқа унинг тўхтовсиз ҳаракатланиши таъминланади. Ушбу жараённинг бузилиши тўқималарга кислород ва озиқ моддаларнинг етиб бориши ҳамда парчаланиш маҳсулотларининг органлардан олиб кетилишининг бузилишига сабаб бўлади. Юрак клапанлари қонни бир хил йўналишда бўлмачалардан қоринчаларга, қоринчалардан эса томирларга узатилишини амалга оширади. Борди-ю, юрак клапанида бирор ўзгариш, дейлик, торайиш (стеноз), кенгайиш келиб чиқса, ҳар юрак қисқаришида қон одатдагидек ҳаракатланмай қоринча ёки бўлмачада йиғилиб боради ёки нотўғри йўналишда, яъни орқага ҳаракатланади. Оқибатда, юрак камераларига зўриқиш тушиб, фаолияти сустлашади. Юракда кенгайишлар ва юрак етишмовчилиги келиб чиқади. Эътиборсизлик қилинганида эса юрак уриш маромининг бузилиши, юракда қон лахтаси (тромб) ҳосил бўлиши мумкин. Хўш, бу каби ҳолатларнинг олдини олиш учун нималарга эътибор бериш лозим? Муолажа фақат операциями? Мавзу юзасидан атрофлича суҳбатлашамиз.

Патология турлари

Тиббиётда юрак клапанларининг кенг тарқалган торайиши (стеноз) ҳамда клапанларнинг тўлиқ ёпилмаслиги ҳолатлари тасниф этилади. Шунга кўра:

•  клапан торайиши, яъни стенозда торайган клапан тешиги ёки склерозланган клапан орқали қоннинг ҳаракати қийинлашади;
• клапан етишмовчилигида эса юрак клапанларининг тўлиқ ёпилмаслиги туфайли қонни нотўғри йўналишда ҳаракатланиши, яъни юрак бўлмаси ё қоринчасига тескари оқиб тушиши кузатилади.

Ўзгаришлар сабаби

Юрак клапанларидаги патологиялар турли омиллар сабаб келиб чиқиши мумкин. Шу ўринда хасталикнинг туғма ва орттирилган кўринишлари мавжудлигига алоҳида эътибор бериш лозим. Одатда, митрал ва аортал клапан патологиялари кўпроқ кузатилади. Орттирилган юрак нуқсонларининг туғма шаклига нисбатан кўрсаткичи ҳам шундай.

• Орттирилган кпапан патологияларига олиб келувчи омилнинг асосийси юрак ревматик касаллиги ҳисобланади.
• Юрак ички деворининг яллиғланиши, миокардитлар ва миокард инфаркти оқибатида нисбий етишмовчиликлар келиб чиқади. Безовталиклар ёшга доир ўзгаришлар ҳисобига ҳам рўй бериши мумкин.
• Шунингдек, туғма ривожланиш нуқсонларининг мавжудлиги ҳам юрак клапанлари етишмовчилигини келтириб чиқаради.

Оғриқ ҳисси йўқ-ку?!

Юрак клапани патологияларида алоҳида оғриқ ҳисси мавжуд эмас. Баъзан беморлар санчиқли, симиллаган оғриқлар ёки оғирлик ҳиссидан шикоят қилишлари мумкин. Хўш, у ҳолда хасталик аломатларини қандай биламиз? Шифокорлар касалликка ташхис қуйишда ҳар бир клапаннинг зарарланиши ўзига хос ва умумий белгилар билан ифодаланишини айтишади. Масалан: умумий ҳансираш, ҳолсизлик, ҳаво етишмовчилиги, тез чарчаш, юракнинг нотекис ва тез уриши, жисмоний фаолликнинг сусайиши каби белгилар кузатилиши мумкин.

Касалликнинг оғир даражаларида эса оёқ ва тананинг бошқа қисмларида шишлар келиб чиқади. Ҳар бир клапан патологияларининг ўзига хос белгиларини эса малакали тиббиёт ходимлари ажратиб беришлари мумкин.

Ташхис қандай ўтказилади?

Шу кунларда ҳадеб асабийлашаётган бўлсангиз, бу юракда ачишиш, енгил оғриқнинг пайдо бўлиши билан ифодаланиши мумкин. Айтайлик, нафас сиқиши келиб чиқса ҳам, албатта, шифокор кўригини канда қилманг. Аввал умумий амалиёт шифокори аҳволингиз билан танишиб, бирламчи ташхисни эълон қилади. Таҳлил хулосалари юрак клапани патологиясига тахминни билдирса кардиолог шифокор кўриги тавсия этилади. Бунда беморга юрак электрокардиографияси, эхокардиография, кўкрак қафаси рентгенографияси каби текширувлар ўтказилиб, ташхис аниқланади.

• кўкрак қафаси рентген текшируви (юрак мушагининг қай даражада катталашгани ва шишларни аниқлаш мақсадида);
• эхокардиография (юрак УТТси), контраст моддадан фойдаланган ҳолда ёки усиз юракда структур ўзгаришлар ва клапанларнинг ҳолатини баҳолаш учун;
• ЭКГ юрак ўтказувчан йўлларидаги муаммоларни аниқлашда, ҳаёт учун хавфли аритмияларнинг бор-йўқлиги ва блокадалар кўрилади.

Таҳлилларнинг барча тури бирданига бажарилар экан, деб ўйламанг, шифокор организмдаги безовталиклардан келиб чиқиб, қай бирига мурожаат этиш кераклигини белгилайди.

Муолажа учун йўлланма керакми?

Юрак хасталикларига доир даво чоралари дастлаб ҳар бир вилоят (туман) тиббий муассасасидаги кардиолог шифокор томонидан назоратга олинади. Борди-ю, муолажа оператив аралашувни талаб этса ва бунга вилоят тиббиёт марказларида етарлича имкониятлар мавжуд бўлмаса, пойтахтдаги ихтисослаштирилган кардиология илмий марказига йўналтирилиши мумкин. Бунинг учун беморда аниқланган юрак касаллиги тўғрисида тўлиқ маълумот, хасталик босқичи, аломатлари, ўтказилган даво чоралари кўрсатилиши лозим.

Бемор шифокор йўлланмаси билан кардиология марказига мрожаат қилгач, унга тиббий ёрдам кўрсатилади.

Профилактика чоралари

Ҳар қандай муолажадан сўнг олти ой—бир йилгача шифокор назоратида бўлиш асосий талабдир. Шу билан бирга, соғлом турмуш тарзига риоя этиш, тўғри овқатланиш (ёғли, қаттиқ қовурилган, спиртли ичимликпар ман этилади), тана вазнини назорат қилиш ҳамда артериал қон босимини меъёрда ушлаш юрак клапанлари етишмовчилигининг такрорланиш хавфини камайтиради.

Бемор рўйхатга олинадими?

Юрак касалликлари қайд этилган беморлар патологиянинг шаклига кўра шифокор рўйхатига олинишлари мумкин. Хусусан, клапан етишмовчилиги шулар жумласидан. Тиббий таҳлиллар тайёр бўлгач, аниқланган ўзгаришлардан келиб чиққан ҳолда дори-дармонлар ёхуд оператив даво чораси танланади. Юрак етишмовчилиги, юрак бўлмачалари ҳилпираши кабилар препаратлар ёрдамида муолажа қилиниши мумкин. Бироқ стеноз (клапан торайиши) ташхисида жарроҳлик аралашуви бажарилиши лозим. Бунда махсус баллон ўрнатилиб, клапан торайишининг олди олинади. Юрак клапанлари зарарланишининг оғир турларида ишдан чиққанлари сунъий клапанлар билан алмаштирилади. Амалиётдан сўнг ва қолган ҳаёти давомида бемор қонни суюлтирувчи препаратлар қабул қилиши керак бўлади.

Оператив муолажадан аввал бемор антибиотик дори воситасини қабул қилиши лозим. Бу инфекцияларга қарши чора бўлиб, фақат шу йўл билангина юрак клапанларининг яллиғланиш эҳтимоли бартараф этилади. Шифокорлар мазкур усулни эндокардит профилактикаси, дейишади.

 Манба:  "Суғдиёна " газетаси