Перистальтика ўзгариши нимада?

Қорин бўшлиғи энг кўп ҳаракатлана оладиган ва ўз жойини ўзграртира оладиган ички аъзо бу ичаклардир. Ичаклардаги ҳаракат перистальтика дейилади. Ичак тперистальтикасининг кучайиши парасемпатик нерв тизими таъсирининг ортишига боғлиқ.  Аксинча матор функциясининг сусайиши симпатик нерв тизими қўзғалиши туфайли келиб чиқади.

Муаммо ахлат тошларидами?

Ўткир ичак тутилиши ўз-ўзидан келиб чиқмайди. Хасталик этиологиясига кўра, икки хил гуруҳ таснифини кўриш мумкин. Булар касаллик мойиллик туғдирадиган ва уни юзага чиқарадиган омиллардир.

Мойиллик пайдо қилувчи омиллар бу қорин бўшлиғининг ривожланиш нуқсонларива турмуш тарзида орттирилган аномалиялардир. Хусусан:

• Кўричак бмлан ёнбош ичак тутқичининг умумий бўлиши
• Қорин бўшлиғидаги турли хил ҳалқумлар
• яллиғланиш жараёнлари асорати ёхуд шикастланишлар натижасида ичак тутқичларининг бир-бирига ёпишиб қолиши, чандиқлар, ўсма, ёт жисмлар, ўт ва ахлат тошлари
• озиқ-овқат маҳсулотларини пала-партиш, яхши чайнамай, кўп миқдорда истеъмол қилиш
• қорин ички босимининг тўсатган кўтарилиб кетиши натижасида ичак тутқичларининг жойидан сурилиши эса хасталикни келтириб чиқарувчи омил ҳисобланади.

Бирдан юз берадиган ичак тутилиши динамик ва механик гуруҳларга ажралади. Обтурацион,странгуляцион (меъда ичак буралиши, ичакда тугун ҳосил бўлиши, йўғон ичак чарвиси ёки катта чарвининг буралиб қолиши) ҳамда аралаш хиллар -механик ичак тутилиши гуруҳига мансуб. Динамик ичак тутилишида эса паралитик ва спастик ичак тутилишлари фарқланади.

Беморнинг аҳволи қандай?

Ичакнинг қай бир қисмида ўтказувчанлик бузилгани ва унинг тўсилиб қолганига қараб касаллик даражасини баҳолаш мумкин. Мисол учун, ингичга ичакнинг тўсилиб қолиши йўғон ичак тутилиши қараганда оғирроқ кечади. Оч ичакнинг тутилишиэса ёнбош ичакка нисбатан хатарлироқ. Ўтказувчанлик бузилган қисм қанчалик юқори жойлашган бўлса, қорин бўшлиғи аъзоларининг фаолиятини бошқариб туртувчи вегетатив марказларнинг патологик жараёнига қўшилиб кетиш жараёни шу қадар ортади. Ичак бирдан тутилиб қолганида қорин дам бўлади ва шишади. Ичак метеоризми тўсиқ юзага келган жойдан қўшилиб, пастдан юқорига қараб аста тарқалиб боради.  Суюқлик ва газлар ичак ички босимини оширади, капилляр томирлар эзилади, бунинг  натижасида  қон ва лимфа айланиши ёмонлашади.

Беморга ташхис қўйишда шифокор қорин дам бўлиш ҳолати ва шишнинг қорин бўшлиғининг қай бир қисмида юзага келганига аҳамият беради.

Оғриқ борми?

Ичак тутилишининг айрим хиллари аста -секинлик билан бошланади. Баъзилари эса бирдан зарба бериши мумкин. Бунда қорин соҳасида кучли озриқ қўзғалади, ич юришмай, газ тўпланади, қорин дам бўлади, шишади, ичак перистилкаси кучаяди, қайт қилиш, томир урушининг тезлашиши кузатилиши мумкин. Организм учун ноодатий бўлган ўзгаришлар, айиқса қориндаги санчиқлар беморни шошириб қўяди, шок холатига тушириб қўяди.  Маълум сони оралиғида юз берган шок ҳолатида беморнинг ранги оқаради, томир уриши сусайиб , баданини муздек тер босади. Ичаклар мутроқ шовқинсиз “режим” га ўтади, яни жим қолади. Оғриқ хуружи ўтиб кетгач, томир уруши меъёрлашади, ичаклар перистилькаси тикланади, беморнинг аҳволи яхшиланади. Мана шу ҳолат навбатдаги ҳуруж олди чалғитувчи “манёвр”идир. Негаки, рўй берган ҳодиса, кўп ўтмай яна такрорланади, ахир ичак тутилиши мавжуд.

Операция қачон?

Агар беморда перитонит, ичак тутилиши натижасида келиб чиққан интоксикация ва регидрация ҳамда странгуляцион ичак тўсилиб қолиши аломатлари аниқланса, зудлик билан оператив даво чораси ўтказилиши мумкин. Қолган ҳолатларда эса ичак тутилишининг даражаси баҳоланиб, режали жарроҳлик амалиётига тайёргарлик кўрилади.  Ичак ўтказувчанлигининг бузилишини муолажа қилса бўлади, аммо ичакда тўсилиш юзага келганида операция лозим.

Диагностика

Бемордаги безовталиклар ичак тутилишига тахмин қилинса, дастлаб қоринни пайпастлаш ёрдамида кўрик ўтказилади. Бунда бемор текис жойга ётқизилиб, қорин дам бўлишига хос аломатлар бор -йўқлиги кўздан кечирилади. Ичакнинг қайси қисми ва касаллик муддатларига қараб, қорин турли даражада дам бўлиши мумкин.

Ичакнинг юқори қисмлари тутилганида билинар билинмас метеоризм кузатилади, баъзан умуман юз бермайдюи.

Ичакнинг тутилган қисми қанчалик пастда жойлашса, қорни дам бўлиши шу қадар сезилади.

Шунингдек қориннинг ассиметрик шаклга кириши  ичак тутилишининг харктерили аломатларидир. Чўзилган, аниқ чегараланган ичак тутгичининг қорир орқали билиниб туриши- Вал симтоми бирдан ичак тутилишининг барвақт пайдо бўлган белгиси хисобланади. Шифокор қориннинг ушбу соҳасига бармоқ биран уриб кўрганида тўқиллаган овоз эшитилади.. ёнбош ичак тутилганида Вал симтоми киндик атрофида кузатилади. Ичакнинг дистал бўлимлари тутилиб қолганида эса метеоризм қориннинг ён томонларини эгаллайди.  Сигмасимон ичак буралиб қолса, қорни гўё қийшайиб қолгандек кўриниш олади.

Шуниси қизиқки, қорни шаклининг бузилиши билан аёнлик берувчи холатлар касалликнинг илк кунлари яққол сезилади, кейинчалик эса метеоризмнинг кучайиши ҳисобига билинмай қолади.

Шифокор ичак шовқинлари бор-йўқлигини аниқлаш мақсадида аускультация -эшитиб кўриш усулидан фойдаланиши мумкин. Тўғри ичакни бармоқ билан текшириб кўриш диогностика усулларидан биридир, мутахассис уни шартли равишда амалга ошириши мумкин. Қорин бўшлиғи аъзоларининг рентгеноскопик ва ультратовуш ҳам ташхисни аниқлашда муҳим аҳамиятга эга. Сал кейинроқ умумий қон ва пешоб суюқлиги текширувлари ўтказилади.

Манба:  "Суғдиёна" газетаси