Токсикоз ўткир ичак касалликларининг жуда хавфли аломати ҳисобланади, у одатда 4—7- куни пайдо бўлади, касаллик вирус ва бактериялар қўзғатадиган бошқа хасталиклар билан бирга келганда эса токсикоз биринчи куниёқ намоён бўлади.

Бунда асосан марказий нерв системаси ва юрак-томир системаси функциялари бузилади. Нерв системаси функционал ҳолати ўзгарганда бемор хулқ-атвори ва ташқи қиёфасида бузилишлар на-моён бўлади. Қисқа муддатли қўзғалишдан сўнг бемор дармонсизлана бориб, бутунлай ҳолдан тояди. Афтидан, азоб чекаётганлиги кўриниб туради, агар касал бола бўлса, у бошини тутиб туролмайди, бутунлай ётиб қо-лади. Уйқусизлик бошланади, эс-ҳуш йўқолади. Бола тез озиб, ранги-рўйи оқариб кетади.

Бемор соғая бошлагач, организмнинг бузилган функциялари, ичак микрофлораси, овқат ҳазм қилиш процесси ва бошқа муҳим орган ҳамда системаларнинг функциялари нормаллашади. Уткир ичак касалликлари енгил-елпи кечиши ҳам мумкин. Бундай ҳолларда беморнинг иссиғи чиқмайди, шилимшиқ ва қон аралашмаган ҳолда ичи 2—3 марта суюқ келади, холос. Касаллик 2—3 кун давом этади. Айниқса ана шундай беморлар атрофдаги кишилар учун хавфлидир, чунки улар ўзларида юқумли касаллик бор деб шубҳа қилмайдилар ва ён-веридагиларга ҳамда яқин кишиларига касаллик юқтириб қўйишлари мумкин. Бундай ҳолларда ўз-ўзини даволаш қатъий ман эти-лади, чунки ўзбилармонлик қилиб дори ичиш билан одам тузалмайди, балки фақат касаллик белгилари аломатлари билинмай қолади, холос. Касалликнинг бундай енгил-елпи тури кўпинча сурункали турга ўтиб кетади. Шунинг учун бундай ҳолларда тегишли ва тўғри даво олиш мақсадида албатта врачга бориш керак. Ҳар бир поликлиникада ичак касалликлари кабинети бўлиб, бу ердан ҳамавақт ёрдам олиш мумкин.

 Ҳар бир ичак касаллиги аҳоли яшайдиган пунктларда бир хил тезликда тарқалмайди, аҳоли ёш группаларининг касалланиши, касалликнинг мавсумга қараб кўп-оз учраши ва айниқса клиник кечиши бир хил бўлмайди. Мазкур группага кирадиган ҳар бир касалликнинг ўзига хос хусусиятлари, унинг тарқалиш қонуниятлари унга қарши курашни планлаштиришда ҳисобга олинади. Бироқ ичак касалликларига хос умумий манзаралар амалда умумий профилактик тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга оширишга имкон беради.

Озиқ-овқат корхоналарининг ходимлари орасида касалликнинг яширин кечиши жуда ҳам ҳавфлидир. Шу боисдан озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, сақлаш ва сотиш билан боғлиқ бўлган ҳамма ходимлар буни яхши тушунишлари ва ўз вақтида медицина ёр-дами олиш учун ичак касалликларининг дастлабки белгилари пайдо бўлганлигидан биринчи навбатда хабардор бўлишлари лозим. Бу қоида бузилган ҳоллар ҳам бўладики, у баъзан йирик эпидемияга олиб келади. Лекин бу албатта камдан-кам учрайдиган ҳол. Озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, сақлаш ва сотиш билан шуғулланадиган деярли ҳамма ходимлар ўзлари хизмат кўрсатаётган одамларнинг соғлиғига жавобгар эканликларини Онгли равишда тушунишлари билан ажралиб турадилар. Эпидемиология амалиётида касаллик манбаини аниқлашда аҳолини сўраб-суриштириш, амбулаторияда қабул қилиш йўли билан беморларни аниқлаш, ишга кираётган муайян категориядаги шахсларни бактериологик текширишда олинган далиллар асосида ҳисобга олиш ва бошқалардан фойдаланилади.

 Беморларни барвақт актив аниқлашда асосий вазифа шубҳасиз медицина ходимлари, жумладан участка врачлари ва медицина ҳамширалари зиммасига тушади. Улар аҳоли ўртасида санитария-оқартув ишларини олиб борадилар. Бу борада саиитария активи — жамоат санитария вакиллари ва санитария постлари катта роль ўйнайди. Санитария активи медицина ходими раҳбарлигида санитария-гигиена ва санитария-оқартув тадбирлари ўтказиш билан бирга участкада юқумли касал-ликка чалинган беморлар пайдо бўлганлиги ҳақида дарҳол хабар беради. Дизентерия ёки бошқа ичак касалликлари кенг тарқалган пайтларда касаллар кўпайиб кетган участкаларда беморларни актив аниқлаш учун медицина ходимлари санитария вакиллари, санпостлар ва бошқа санитария активлари ёрдамида ҳовлима-ҳовли айланиб чиқадилар. Айрим ҳолларда дизентерия, колиэнтерит, сальмонеллёз, кампилобактериоз билан оғриган беморларни, агар касаллик оғир кечмаётган бўлса, эпидемиолог рухсати билан уйда даволаш мумкин. Бундай ҳолларда (ёки касалхонага ётқизиш кечикаётганда) бемор атрофидаги кишиларга касаллик юқиб қолмаслиги учун барча тадбирлар кўрилади.

Бемор алоҳида хонага, бунинг иложи бўлмаганда эса шу хонанинг бир бурчагига ётқизилади. Унинг кўрпа-тўшаги, идиш- товоғи, туваги алоҳида бўлади. Бемор ахлатини олдин 2—3 соат давомида дезинфекция қилмасдан туриб, ҳожатхона ёки канализацияга тўкиш мумкин эмас. Дезинфекция қилиш учун 3 % ли хлорамин эритмаси ёки 10% ли хлорли оҳак эритмаси, ё бўлмаса, қуруқ хлорли оҳак ишлатилади. Тувак яна қайноқ сув билан ювилади. Беморни парвариш қилаётган одам (яхшиси, бир киши бўлгани маъқул) унга ҳар қараганидан, кўрпа-тўшагини тузатганидан, идиш-товоғини ювганидан, хонани супуриб- сидирганидан кейин қўлини совунлаб, чўтка билан ишқалаб ювиши зарур. Беморнинг идиш- товоғи ҳар сафар фойдаланилгандан сўнг қайнатилади ёки махсус ажратилган тоғорада иссиқ сувда совунлаб ёки горчица эритмаси (бир ош қошиқ горчи-ца порошоги 5 л сувда эритилади) билан ювилади. Идиш-товоқлар бемор ётган хонада сақланади. Бемордан ортиб қолган овқатларни йиғиб, 1—2 чой қошиқ хлорамин порошоги билан аралаштирилади ва камида ярим соатдан кейин белгиланган жойга тўкилади. Беморнинг ич кийими, чойшаби, кўрпа ва ёстиқ жилди дезинфекцияловчи эритмага бўктириб қўйилади, ювиб қуритгандан сўнг яхшилаб дазмолланади.

Дизентерия ёки бошқа юқумли касалликлар билан оғриган бемор касалхонага ётқизилгандан сўнг у ётган квартира ёки ётоқхона якунловчи дезинфекция қилинади, бунда буюмлар, идиш- товоқлар, чойшаб, кўрпа-ёстиқ жилдлари, беморнинг ажратмаси юқумсизлантирилади. Бунинг учун дезинфекцияловчи эритма ёки дезинфекцион камерадан фойдаланилади. Ўткир ичак касалликлари билан қайта касалланган ва бошқа кишилар диспансер кузатувига олинади. Ичак инфекцияларининг ўтиш йўлларини тўсиш учун бемор бўлган ёки у бўладиган ҳар хил муҳит омилларига таъсир этиш зарур. Бемор ахлати билан ажралган касаллик қўзғатувчилари ташқи муҳитнинг ҳар хил объектларига: тупроққа, кейин эса оқава сув билаи сув таъминоти манбаларига ўтиб кетиши мумкин. Улар озиқ-овқат маҳсулотларига пашша, суварак, ари орқали ёки бошқа йўллар билан (ифлос идишлар, уй-рўзғор буюмлари ва бошқалар) ўтиши ҳам мумкин. Демак, инфекция ҳар хил йўллар орқали тарқалади, уларни хилма-хил усуллар билан бартараф этиш керак бўлади. Бироқ пировардида ҳаммаси шунга ке-либ тақаладики, ҳар қандай йўл билан бўлса ҳам, соғлом кишилар меъда-ичак йўлига бемор ажралмалари майда заррачаларининг ҳам тушишига мутлақо йўл қўймаслик керак. Аҳоли томонидан хўжалик-турмуш мақсадида фойдаланиладиган сув ҳарорати 8—12° С атрофида, тиниқ, хуштаъм, ҳидсиз, химиявий таркибига кўра зарарсиз бўлиши керак. Ана шунда у фақат гигиеник эмас, айни вақтда эпидемиологик роль ҳам ўйнайди. Сувда юқумли касалликларнинг қўзғатувчилари ва гижжа тухумлари бўлмаслиги жуда муҳим. Икки хил сув таъминоти (маҳаллий ва марказлаш-тирилган) мавжуд. Гигиеник жиҳатдан марказлаштирилган сув таъминоти, яъни аҳолини водопровод суви билан таъминлаш катта афзалликка эга. Сувни фақат қайнатиб ичиш мумкин.