Ўпка силининг дифференциал диагностикаси
Диагнозни тасдиқлаш учун ўпкадан биоптат олиш шарт. Биоптатни гистологик текширишда альвеолалараро тўсиқда яллиғланиш ва шиш, лимфоцитлар, плазматик ҳужайралар, гистоцитлар ва эозинофиллар топилади. Кечки босқичда биопсия маълумот бермайди – биопсияда фақат ўпкада диффуз фиброз аниқланади, холос. Ўпка гемосидерози кўп сонли такрор қон қуйилишлар ва гемосидерининг диффуз чўкиши натижасида пайдо бўлади. Касалликнинг клиник манзараси орасида қон туфлаш аниқланади. Ўпканинг тарқоқ силидан фарқ қилиб, ўпка гемосидерозида перкутор товуш бўғиқ бўлади, замирида бирмунча ҳар хил калибрдаги қуруқ ва нам хириллашлар эшитилади. Рентгенологик кўринишнинг ўзига хослиги шундаки, ўпканинг ўрта ва пастки бўлимларида зарарланиш устун бўлади ва баъзан, ўпка илдизининг лимфа тугунлари ҳам зарарланади. Гемосидероз ташҳиси бронхдан олинган материалларда гемосидерофаглар мавжудлиги билан тасдиқланади. Ўпканинг димланиши юрак хасталигида, кўпинча митрал клапан стенозида ривожланадиган рентгенологик икки томонлама ўчоқларнинг тарқалиши билан намоён бўлади. Бемор доимо ҳансираб туради, лаблари кўкаради, баъзида қон туфлайди. Аускультацияда кўпинча иккала ўпканинг пастки бўлимида озроқ миқдорда нам хириллашлар эшитилади. Рентгенологик текширувда ўпка илдизи атрофида ва базал бўлимида кўплаб ўчоқли соялар, ўпка илдизи кенгайганлиги кўринади. Баъзан плевра бўшлиғида транссудат бўлади. Тизимли касалликларни бириктирувчи тўқима ва томирларни зарарлаш билан кечадиган ўпкадаги ўзгаришлар оқибати клиник ва рентгенологик тарқоқ силга ўхшаш бўлади. Бундай ўзгаришлар ревматоид артритларда, тизимли қизил бўрича, тугунчали периартерит, Вегнер гранулёматозида кузатилади. Бу касалликларда туберкулин синамаси манфий, ўпкада каттагина емирилиш бўлса ҳам балғамда СМБ топилмаслигига аҳамият бериш лозим. Экссудатив плеврит тизимли қизил бўричада ва тугунчали периартеритда икки томонлама, силда эса бир томонлама бўлади. Диагнозни тасдиқлаш зарур бўлса, ўпка тўқимасидан биоптат олиш тавсия этилади.
Ўчоқли силнинг
дифференциал диагностикаси
Ўпканинг ўчоқли сили одатда, назорат қилиб туриладиган флюоро ёки рентгенографияда аниқланади. Рентгенологик суратни баҳолашда кам белгилар билан клиник кечишини, зарарланишнинг ўпканинг юқори бўлагида жойлашиши, энди пайдо бўлган ва зич (эски) ўчоқлар, ўпка тўқимасидаги фиброзларни ҳисобга олиш керак. Бу белгилар ўзига хос бўлади, бироқ, ўчоқли сил учун патогномоник белги бўлмайди. Ўчоқли силни периферик хавфли ўсма, носпецифик ўчоқли зотилжам, замбуруғли зарарланишлар билан таққослаш зарур. Ўчоқли силнинг рентгенологик сурати ўпканинг хавфли ўсмаси ёки кўпинча, хавфсиз ўсмаларга ўхшаши мумкин. Майда бронхлар ва бронхальвеолаларда хавфли ўсма дастлабки босқичда ўпканинг барча қисмида, чўққисида ҳам ўчоқли соялар пайдо қилиши мумкин. Дифференциал диагнозда эпидемиологик ҳолатни ва кўпинча катта ёшдаги кашанда эркакларда бу хавфли ўсманинг пайдо бўлишини ҳисобга олиш керак. КТ сурати бекаму кўст таҳлил қилинади ва бронхиал материалдан бактериологик ва цитологик текширишлар билан СМБ ёки ўсма ҳужайрасини аниқлашга уриниб кўрилади. Бу уринишдаги муваффақиятсизликларда клиник амалиётда баъзан Кох синамаси, ПЗР қўлланилади. Қийин ва шубҳали ҳолатларда силга қарши препаратларни КТ назоратида 2-2,5 ойга синаб кўриш учун буюриш кенг тарқалган. Ижобий ўзгариш силдан далолат, ўзгариш бўлмаслиги ёки ўчоқлар ҳажмининг катталашиши ўсмадан гувоҳлик беради. Беморга шунга ўхшаш усуллар ва синов даво муддати ҳамда назоратни ўтказиб юбормаслигини тушунтириш зарур. Носпецифик ўчоқли зотилжам кўпроқ шиддат билан бошланиши ва яққол клиник манзараси билан фарқ қилади. Ўчоқли зотилжам бор беморларда кўпинча тана ҳарорати юқори бўлади, йўталиб, балғам ташлайди, ўпкада нам хириллашлар эшитилади. Зотилжам ўчоқлари кўпинча ўпканинг пастки бўлакларида жойлашади, рентгенограммада сил ўчоқларидан фарқ қилиб, унча тўқ бўлмаган соялар кўринади. Кенг таъсир доирасига эга антибактериал препаратлар билан даволаганда 2-3 ҳафтадан кейин зотилжам ўчоқлари йўқолиб кетади. Ўчоқли сил ва замбуруғ касалликларига балғамни ёки бронхиал материални замбуруғга текшириш ҳамда трансторакал игнали биопсияда ўпканинг зичлашган майдонидан олинган биоптатни текшириш асосида қиёсий диагноз амалга оширилади.
Яллиғланган силнинг
дифференциал диагностикаси
Яллиғланган силни бир қатор касалликлар: носпецифик зотилжам, ўпканинг периферик раки, эозинофил яллиғланишлар, пневмокониозлар, ўпка инфаркти ёки зотилжам билан асоратланган ателектаздан қиёсий фарқлаш керак. Дифференциал диагностикасида яллиғланган ўпка силига хос бир талай умумий белгиларни ҳисобга олиш керак. У илгари сил микобактериялари билан зарарланган, кўпинча оҳакланган ўчоқлар, петрификатлар, фиброз каби силнинг қолдиқли ўзгаришлари мавжуд одамларда ривожланади. Рентгенологик тасвирда силнинг яллиғланган сояси бир турли бўлмайди, атрофидаги ўпка тўқимасида лимфа ва бронхдан тарқалган ўчоқларни, аксарият периваскуляр ва перибронхиал яллиғланиш ҳамда фиброз ўзгаришлар туфайли ўпка илдизига "йўлча" тортилганлигини кўриш мумкин. Силнинг яллиғланиши бактериал ва вирус этиологияли зотилжамга қараганда сустроқ, лекин ўсма ва замбуруғ туфайли ривожланган зотилжамга нисбатан тезроқ авж олиш хусусиятига эга. Яллиғланган ўпка сили диагнозини тасдиқлашда бактериологик текширувнинг аҳамияти катта. Носпецифик зотилжамнинг бошланиши яллиғланган силдан фарқли ўлароқ, шиддатли бўлади, тана ҳароратининг тезда 39-40оС гача ошиши, бош оғриши, титраб-қақшаш, адинамия, кўкрак қафаси ва бўғимларда оғриқ каби белгилар билан кузатилади. Кўпинча юқори нафас йўллари зарарланади. Беморлар йўталиб, қуруқ ёки шиллиқли балғам ташлашдан шикоят қиладилар. Ўпкада қуруқ ва нам хириллашларни эшитиш мумкин. Гемограммадаги ўзгаришлар силдагига қараганда аниқроқ бўлади. Балғам ёки бронх ювиндиси текширилганда носпецифик зотилжамли беморларда бактериал микрофлора аниқланади. Рентгенологик текширувда кўпинча ўпканинг пастки бўлимларида силга қараганда турли шакл чегараси ноаниқ яллиғланиш сояси кўринади. Ўпка сурати қуюқ ва шакли ўзгарган бўлади. Шундай қилиб, яллиғланган сил ва носпецифик зотилжамнинг касалликнинг илк даврида қиёсий диагностикаси касаллик анамнези ва клиник намоёнлигига асосланган. Рентгенологик маълумотлар таҳлили кўпинча етарли бўлмайди. Муҳими, зотилжам билан хасталанган беморларнинг таъсир доираси кенг антибиотиклар билан даволаш умумий аҳволни тез орада яхшилаш билан бир қаторда, ижобий рентгенологик ўзгаришларга олиб келади. Кейинчалик диагностик аҳамиятга эга бўлган икки омил муҳим ўрин тутади. Улардан бири – балғамни бактериологик текшириш натижаси. Иккинчи омил – таъсир доираси кенг препаратлар билан ўтказилган антибактериал даволаш самара бериши ҳамда барча ижобий клиник-рентгенологик манзара ривожланиши. Яллиғланган сил ва периферик ўсманинг дифференциал диагностикасида кашандаликнинг давомийлигини, зарарли одатлар, тез-тез қайталайдиган бронхит ва зотилжамлар, илгари сил билан оғриб ўтганлик ва қолдиқ ўзгаришларга аҳамият бериш керак. Периферик ўсма, узоқ вақт клиник белгиларсиз кечиши мумкин. Айрим ҳолларда флюорографик ёки бошқа рентгенологик текширув пайтида диаметри 5-7 см ва бундан катта юмалоқ периферик ўсмалар тўсатдан аниқланади. Бундай ҳолларда илгари рентгенологик текширувлар ўтказилганлиги ва аввалги тасвирлар суриштирилади. Эски ва янги рентгенограммаларни таққослаш жараённинг динамикада ўзгариши ҳақида маълумот беради. Тугунли ўсма периферик ўсманинг кўп учрайдиган тури ҳисобланади. Рентгентомограммада ташқи чегаралари текис ёки ғадир-будир, қуюқроқ, нисбатан бир турли соя кўринишида бўлади. Ўсмадан плевра қатлами ва ўпка тўқимаси томон йўл тортилгани кўринади. Периферик ўсманинг клиник белгилари, яъни ўсма парчаланиши бошланиб, йирик бронхларни сиқиши ҳамда кўкрак қафасини эзиши метастаз бергандан кейингина юзага чиқади. Бунда периферик ўсманинг рентгенологик манзараси марказий ўсманикига ўхшаб кетади. Жумладан, гиповентиляция белгилари намоён бўлади. Ўсма тугунининг парчаланиши натижасида ички юзаси ғадир-будир ва нотекис бўлган девори қалин парчаланиш бўшлиғи пайдо бўлади. Ўсманинг кавакли тури шаклланади. Ўсмадаги парчаланиш бўшлиғи ҳар хил катталикда ва шаклда бўлиши мумкин. Айрим ҳолларда бўшлиқ эксцентрик жойлашади. Ўпка чўққисида жойлашган ўсма тезда плевра қатламига, қовурғаларнинг орқа қисмларига, умуртқаларга, елканинг нерв чигалига, симпатик ўзанга ўсиб киради. Бунда клиник Пенкост триадаси: елкада кучли оғриқ, қўл мушаклари атрофияси, Горнер синдроми кузатилади. Камдан-кам ҳолларда ўсманинг кавакли шакли аввалдан мавжуд бўлган бўшлиқ – киста, абсцесс, сил каваги деворида хавфли ўсмалар ўсиши натижаси, деб ҳисобланади. Яллиғланган силда силга қарши давонинг самараси кўринса, ўпка ўсмасида ўзгаришлар орта боради. Бироқ, ўсманинг носпецифик зотилжам билан асоратланишида антибактериал даво субъектив ва объектив ўзгаришларнинг вақтинчалик яхшиланишига ва натижада диагноз қўйишда хатоликларга сабаб бўлиши мумкин. Ўпканинг яллиғланган сили ва периферик ўсманинг дифференциал диагностикасида кўп ҳолларда балғам ёки бронх ажралмасини бактериологик ва цитологик текшириш муҳим ўрин тутади. Сил беморда СМБларини, ўпканинг кавакли ўсмасида эса хавфли ўсма ҳужайраларни аниқлаш мумкин. Бемор балғам ташламаса ёки текшириш натижаси манфий бўлганда трансбронхиал ёки трансторакал игнали биопсия ўтказилади ва кейинчалик биоптат морфологик текширилади. Эозинофилли зотилжам турли аллергенлар таъсирида ривожланади ва ўткир, бир оз енгил кечиши ёки ҳеч қандай клиник белгиларсиз рентгенологик текшириш вақтида тасодифан аниқланиши мумкин. Касаллик кўпинча қуруқ йўталиб, озроқ балғам ташлаш билан бошланади. Заҳарланиш белгилари унча билинмайди. Ўпкалар аускультациясида бир оз қуруқ ёки майда пуфакли нам хириллашлар эшитилади. Гемограммада эозинофиллар 30-90 фоизга ошган бўлади. Рентгенограммада эозинофилли яллиғланиш ўпканинг турли соҳаларида жойлашиши мумкин. У унча қуюқ бўлмаган, чегаралари ноаниқ, кўпроқ нотўғри шаклли фокус соя кўринишида бўлади. Атрофдаги ўпка тўқимаси ўзгармайди. Эозинофилли зотилжамга тегишли аллерген билан қўйилган тери синамасининг мусбатлиги ва ҳатто, даволанмаган тақдирда ҳам касалликнинг клиник-рентгенологик белгиларининг бир неча кун ичида қайтиши хос.
Ўпка актиномикози ҳам яллиғланган сил билан дифференциал диагностика ўтказилиши керак бўлган касалликларга киради. Бирламчи ва иккиламчи ўпка актиномикози фарқланади. Ўпканинг бирламчи актиномикозида актиномицеталар бронх йўллари ва ўпкага аэроген йўл орқали тушади. Иккиламчи актиномикозга ўпканинг лимфоген ва гемотоген зарарланиши ҳамда сурункали йирингли жараённинг ривожланиши хос. Актиномикозли беморларга кўкракдаги кучли оғриқлар азоб беради. Кўкрак қафаси аъзоларини рентгенологик текширувида ўпкада ноаниқ чегарали фокус соялар топилади. Кейинчалик фокус сояларнинг чегаралари аниқроқ бўлиб, атрофидаги ўпка тўқимасида фиброзли ўзгаришлар кучайиб боради, кисталар пайдо бўлади. Касаллик авж олганда ва ўпкада яллиғланиш зўрайиб борганда емирилиш соҳалари пайдо бўлиб, фибриноз ёки экссудатив плеврит ривожланади. Жараён кўкрак қафаси деворига ўтганда зич яллиғланишлар ва йиринг ажралиши билан кузатиладиган кўпгина торакал оқма яралар ҳосил бўлади. Диагноз балғамда ёки оқма ярадан ажралаётган йирингда актиномицетларнинг топилиши билан тасдиқланади. Агар актиномицетлар балғамда ёки оқма йирингда топилмаса, СМБларининг балғамда йўқлиги, бронхоген ўчоқларнинг бўлмаслиги ва силга қарши олиб борилаётган даволаш чораларига касалликнинг авж олиб кетиши актиномикознинг яллиғланган силдан асосий фарқи ҳисобланади. Зотилжам билан асоратланган ўпка инфаркти ва ателектазини айрим ҳолларда яллиғланган сил билан таққослашга тўғри келади. Ателектазга бронх йўллари ўтказувчанлигининг бузилиши сабаб бўлади, бунинг натижасида маълум бронх билан вентиляцияланувчи сегментлар ёки ўпка бўлагининг ҳаво ўтмай қолиши натижасида ҳажми кичраяди. Бронх обтурацияси ёки уни ташқаридан эзилиши ателектазга сабаб бўлади. Сил касаллигида ўпка вентиляциясининг бузилиши ва ателактазнинг ривожланиши кўпинча асоратлар билан кечадиган бронхоаденитда кузатилади. Камдан-кам ателектаз сил бронхитида ёки силдан кейинги чандиқли бронхостенозда пайдо бўлади. Сегментар ёки субсегментар ателектаз нафас фаолиятини бузмайди. Бўлак ва айниқса, бутун ўпка ателектази секин-аста ёки бирдан кузатилувчи ҳансираш, цианоз, юрак фаолиятининг бузилиши билан намоён бўлади.
Ш. САИДОВА,
М. АЗИМОВА,
Республика ихтисослаштирилган фтизиатрия ва пульмонология
илмий-амалий
тиббиёт маркази.
(Давоми бор).
Диагнозни тасдиқлаш учун ўпкадан биоптат олиш шарт. Биоптатни гистологик текширишда альвеолалараро тўсиқда яллиғланиш ва шиш, лимфоцитлар, плазматик ҳужайралар, гистоцитлар ва эозинофиллар топилади. Кечки босқичда биопсия маълумот бермайди – биопсияда фақат ўпкада диффуз фиброз аниқланади, холос. Ўпка гемосидерози кўп сонли такрор қон қуйилишлар ва гемосидерининг диффуз чўкиши натижасида пайдо бўлади. Касалликнинг клиник манзараси орасида қон туфлаш аниқланади. Ўпканинг тарқоқ силидан фарқ қилиб, ўпка гемосидерозида перкутор товуш бўғиқ бўлади, замирида бирмунча ҳар хил калибрдаги қуруқ ва нам хириллашлар эшитилади. Рентгенологик кўринишнинг ўзига хослиги шундаки, ўпканинг ўрта ва пастки бўлимларида зарарланиш устун бўлади ва баъзан, ўпка илдизининг лимфа тугунлари ҳам зарарланади. Гемосидероз ташҳиси бронхдан олинган материалларда гемосидерофаглар мавжудлиги билан тасдиқланади. Ўпканинг димланиши юрак хасталигида, кўпинча митрал клапан стенозида ривожланадиган рентгенологик икки томонлама ўчоқларнинг тарқалиши билан намоён бўлади. Бемор доимо ҳансираб туради, лаблари кўкаради, баъзида қон туфлайди. Аускультацияда кўпинча иккала ўпканинг пастки бўлимида озроқ миқдорда нам хириллашлар эшитилади. Рентгенологик текширувда ўпка илдизи атрофида ва базал бўлимида кўплаб ўчоқли соялар, ўпка илдизи кенгайганлиги кўринади. Баъзан плевра бўшлиғида транссудат бўлади. Тизимли касалликларни бириктирувчи тўқима ва томирларни зарарлаш билан кечадиган ўпкадаги ўзгаришлар оқибати клиник ва рентгенологик тарқоқ силга ўхшаш бўлади. Бундай ўзгаришлар ревматоид артритларда, тизимли қизил бўрича, тугунчали периартерит, Вегнер гранулёматозида кузатилади. Бу касалликларда туберкулин синамаси манфий, ўпкада каттагина емирилиш бўлса ҳам балғамда СМБ топилмаслигига аҳамият бериш лозим. Экссудатив плеврит тизимли қизил бўричада ва тугунчали периартеритда икки томонлама, силда эса бир томонлама бўлади. Диагнозни тасдиқлаш зарур бўлса, ўпка тўқимасидан биоптат олиш тавсия этилади.
Ўчоқли силнинг
дифференциал диагностикаси
Ўпканинг ўчоқли сили одатда, назорат қилиб туриладиган флюоро ёки рентгенографияда аниқланади. Рентгенологик суратни баҳолашда кам белгилар билан клиник кечишини, зарарланишнинг ўпканинг юқори бўлагида жойлашиши, энди пайдо бўлган ва зич (эски) ўчоқлар, ўпка тўқимасидаги фиброзларни ҳисобга олиш керак. Бу белгилар ўзига хос бўлади, бироқ, ўчоқли сил учун патогномоник белги бўлмайди. Ўчоқли силни периферик хавфли ўсма, носпецифик ўчоқли зотилжам, замбуруғли зарарланишлар билан таққослаш зарур. Ўчоқли силнинг рентгенологик сурати ўпканинг хавфли ўсмаси ёки кўпинча, хавфсиз ўсмаларга ўхшаши мумкин. Майда бронхлар ва бронхальвеолаларда хавфли ўсма дастлабки босқичда ўпканинг барча қисмида, чўққисида ҳам ўчоқли соялар пайдо қилиши мумкин. Дифференциал диагнозда эпидемиологик ҳолатни ва кўпинча катта ёшдаги кашанда эркакларда бу хавфли ўсманинг пайдо бўлишини ҳисобга олиш керак. КТ сурати бекаму кўст таҳлил қилинади ва бронхиал материалдан бактериологик ва цитологик текширишлар билан СМБ ёки ўсма ҳужайрасини аниқлашга уриниб кўрилади. Бу уринишдаги муваффақиятсизликларда клиник амалиётда баъзан Кох синамаси, ПЗР қўлланилади. Қийин ва шубҳали ҳолатларда силга қарши препаратларни КТ назоратида 2-2,5 ойга синаб кўриш учун буюриш кенг тарқалган. Ижобий ўзгариш силдан далолат, ўзгариш бўлмаслиги ёки ўчоқлар ҳажмининг катталашиши ўсмадан гувоҳлик беради. Беморга шунга ўхшаш усуллар ва синов даво муддати ҳамда назоратни ўтказиб юбормаслигини тушунтириш зарур. Носпецифик ўчоқли зотилжам кўпроқ шиддат билан бошланиши ва яққол клиник манзараси билан фарқ қилади. Ўчоқли зотилжам бор беморларда кўпинча тана ҳарорати юқори бўлади, йўталиб, балғам ташлайди, ўпкада нам хириллашлар эшитилади. Зотилжам ўчоқлари кўпинча ўпканинг пастки бўлакларида жойлашади, рентгенограммада сил ўчоқларидан фарқ қилиб, унча тўқ бўлмаган соялар кўринади. Кенг таъсир доирасига эга антибактериал препаратлар билан даволаганда 2-3 ҳафтадан кейин зотилжам ўчоқлари йўқолиб кетади. Ўчоқли сил ва замбуруғ касалликларига балғамни ёки бронхиал материални замбуруғга текшириш ҳамда трансторакал игнали биопсияда ўпканинг зичлашган майдонидан олинган биоптатни текшириш асосида қиёсий диагноз амалга оширилади.
Яллиғланган силнинг
дифференциал диагностикаси
Яллиғланган силни бир қатор касалликлар: носпецифик зотилжам, ўпканинг периферик раки, эозинофил яллиғланишлар, пневмокониозлар, ўпка инфаркти ёки зотилжам билан асоратланган ателектаздан қиёсий фарқлаш керак. Дифференциал диагностикасида яллиғланган ўпка силига хос бир талай умумий белгиларни ҳисобга олиш керак. У илгари сил микобактериялари билан зарарланган, кўпинча оҳакланган ўчоқлар, петрификатлар, фиброз каби силнинг қолдиқли ўзгаришлари мавжуд одамларда ривожланади. Рентгенологик тасвирда силнинг яллиғланган сояси бир турли бўлмайди, атрофидаги ўпка тўқимасида лимфа ва бронхдан тарқалган ўчоқларни, аксарият периваскуляр ва перибронхиал яллиғланиш ҳамда фиброз ўзгаришлар туфайли ўпка илдизига "йўлча" тортилганлигини кўриш мумкин. Силнинг яллиғланиши бактериал ва вирус этиологияли зотилжамга қараганда сустроқ, лекин ўсма ва замбуруғ туфайли ривожланган зотилжамга нисбатан тезроқ авж олиш хусусиятига эга. Яллиғланган ўпка сили диагнозини тасдиқлашда бактериологик текширувнинг аҳамияти катта. Носпецифик зотилжамнинг бошланиши яллиғланган силдан фарқли ўлароқ, шиддатли бўлади, тана ҳароратининг тезда 39-40оС гача ошиши, бош оғриши, титраб-қақшаш, адинамия, кўкрак қафаси ва бўғимларда оғриқ каби белгилар билан кузатилади. Кўпинча юқори нафас йўллари зарарланади. Беморлар йўталиб, қуруқ ёки шиллиқли балғам ташлашдан шикоят қиладилар. Ўпкада қуруқ ва нам хириллашларни эшитиш мумкин. Гемограммадаги ўзгаришлар силдагига қараганда аниқроқ бўлади. Балғам ёки бронх ювиндиси текширилганда носпецифик зотилжамли беморларда бактериал микрофлора аниқланади. Рентгенологик текширувда кўпинча ўпканинг пастки бўлимларида силга қараганда турли шакл чегараси ноаниқ яллиғланиш сояси кўринади. Ўпка сурати қуюқ ва шакли ўзгарган бўлади. Шундай қилиб, яллиғланган сил ва носпецифик зотилжамнинг касалликнинг илк даврида қиёсий диагностикаси касаллик анамнези ва клиник намоёнлигига асосланган. Рентгенологик маълумотлар таҳлили кўпинча етарли бўлмайди. Муҳими, зотилжам билан хасталанган беморларнинг таъсир доираси кенг антибиотиклар билан даволаш умумий аҳволни тез орада яхшилаш билан бир қаторда, ижобий рентгенологик ўзгаришларга олиб келади. Кейинчалик диагностик аҳамиятга эга бўлган икки омил муҳим ўрин тутади. Улардан бири – балғамни бактериологик текшириш натижаси. Иккинчи омил – таъсир доираси кенг препаратлар билан ўтказилган антибактериал даволаш самара бериши ҳамда барча ижобий клиник-рентгенологик манзара ривожланиши. Яллиғланган сил ва периферик ўсманинг дифференциал диагностикасида кашандаликнинг давомийлигини, зарарли одатлар, тез-тез қайталайдиган бронхит ва зотилжамлар, илгари сил билан оғриб ўтганлик ва қолдиқ ўзгаришларга аҳамият бериш керак. Периферик ўсма, узоқ вақт клиник белгиларсиз кечиши мумкин. Айрим ҳолларда флюорографик ёки бошқа рентгенологик текширув пайтида диаметри 5-7 см ва бундан катта юмалоқ периферик ўсмалар тўсатдан аниқланади. Бундай ҳолларда илгари рентгенологик текширувлар ўтказилганлиги ва аввалги тасвирлар суриштирилади. Эски ва янги рентгенограммаларни таққослаш жараённинг динамикада ўзгариши ҳақида маълумот беради. Тугунли ўсма периферик ўсманинг кўп учрайдиган тури ҳисобланади. Рентгентомограммада ташқи чегаралари текис ёки ғадир-будир, қуюқроқ, нисбатан бир турли соя кўринишида бўлади. Ўсмадан плевра қатлами ва ўпка тўқимаси томон йўл тортилгани кўринади. Периферик ўсманинг клиник белгилари, яъни ўсма парчаланиши бошланиб, йирик бронхларни сиқиши ҳамда кўкрак қафасини эзиши метастаз бергандан кейингина юзага чиқади. Бунда периферик ўсманинг рентгенологик манзараси марказий ўсманикига ўхшаб кетади. Жумладан, гиповентиляция белгилари намоён бўлади. Ўсма тугунининг парчаланиши натижасида ички юзаси ғадир-будир ва нотекис бўлган девори қалин парчаланиш бўшлиғи пайдо бўлади. Ўсманинг кавакли тури шаклланади. Ўсмадаги парчаланиш бўшлиғи ҳар хил катталикда ва шаклда бўлиши мумкин. Айрим ҳолларда бўшлиқ эксцентрик жойлашади. Ўпка чўққисида жойлашган ўсма тезда плевра қатламига, қовурғаларнинг орқа қисмларига, умуртқаларга, елканинг нерв чигалига, симпатик ўзанга ўсиб киради. Бунда клиник Пенкост триадаси: елкада кучли оғриқ, қўл мушаклари атрофияси, Горнер синдроми кузатилади. Камдан-кам ҳолларда ўсманинг кавакли шакли аввалдан мавжуд бўлган бўшлиқ – киста, абсцесс, сил каваги деворида хавфли ўсмалар ўсиши натижаси, деб ҳисобланади. Яллиғланган силда силга қарши давонинг самараси кўринса, ўпка ўсмасида ўзгаришлар орта боради. Бироқ, ўсманинг носпецифик зотилжам билан асоратланишида антибактериал даво субъектив ва объектив ўзгаришларнинг вақтинчалик яхшиланишига ва натижада диагноз қўйишда хатоликларга сабаб бўлиши мумкин. Ўпканинг яллиғланган сили ва периферик ўсманинг дифференциал диагностикасида кўп ҳолларда балғам ёки бронх ажралмасини бактериологик ва цитологик текшириш муҳим ўрин тутади. Сил беморда СМБларини, ўпканинг кавакли ўсмасида эса хавфли ўсма ҳужайраларни аниқлаш мумкин. Бемор балғам ташламаса ёки текшириш натижаси манфий бўлганда трансбронхиал ёки трансторакал игнали биопсия ўтказилади ва кейинчалик биоптат морфологик текширилади. Эозинофилли зотилжам турли аллергенлар таъсирида ривожланади ва ўткир, бир оз енгил кечиши ёки ҳеч қандай клиник белгиларсиз рентгенологик текшириш вақтида тасодифан аниқланиши мумкин. Касаллик кўпинча қуруқ йўталиб, озроқ балғам ташлаш билан бошланади. Заҳарланиш белгилари унча билинмайди. Ўпкалар аускультациясида бир оз қуруқ ёки майда пуфакли нам хириллашлар эшитилади. Гемограммада эозинофиллар 30-90 фоизга ошган бўлади. Рентгенограммада эозинофилли яллиғланиш ўпканинг турли соҳаларида жойлашиши мумкин. У унча қуюқ бўлмаган, чегаралари ноаниқ, кўпроқ нотўғри шаклли фокус соя кўринишида бўлади. Атрофдаги ўпка тўқимаси ўзгармайди. Эозинофилли зотилжамга тегишли аллерген билан қўйилган тери синамасининг мусбатлиги ва ҳатто, даволанмаган тақдирда ҳам касалликнинг клиник-рентгенологик белгиларининг бир неча кун ичида қайтиши хос.
Ўпка актиномикози ҳам яллиғланган сил билан дифференциал диагностика ўтказилиши керак бўлган касалликларга киради. Бирламчи ва иккиламчи ўпка актиномикози фарқланади. Ўпканинг бирламчи актиномикозида актиномицеталар бронх йўллари ва ўпкага аэроген йўл орқали тушади. Иккиламчи актиномикозга ўпканинг лимфоген ва гемотоген зарарланиши ҳамда сурункали йирингли жараённинг ривожланиши хос. Актиномикозли беморларга кўкракдаги кучли оғриқлар азоб беради. Кўкрак қафаси аъзоларини рентгенологик текширувида ўпкада ноаниқ чегарали фокус соялар топилади. Кейинчалик фокус сояларнинг чегаралари аниқроқ бўлиб, атрофидаги ўпка тўқимасида фиброзли ўзгаришлар кучайиб боради, кисталар пайдо бўлади. Касаллик авж олганда ва ўпкада яллиғланиш зўрайиб борганда емирилиш соҳалари пайдо бўлиб, фибриноз ёки экссудатив плеврит ривожланади. Жараён кўкрак қафаси деворига ўтганда зич яллиғланишлар ва йиринг ажралиши билан кузатиладиган кўпгина торакал оқма яралар ҳосил бўлади. Диагноз балғамда ёки оқма ярадан ажралаётган йирингда актиномицетларнинг топилиши билан тасдиқланади. Агар актиномицетлар балғамда ёки оқма йирингда топилмаса, СМБларининг балғамда йўқлиги, бронхоген ўчоқларнинг бўлмаслиги ва силга қарши олиб борилаётган даволаш чораларига касалликнинг авж олиб кетиши актиномикознинг яллиғланган силдан асосий фарқи ҳисобланади. Зотилжам билан асоратланган ўпка инфаркти ва ателектазини айрим ҳолларда яллиғланган сил билан таққослашга тўғри келади. Ателектазга бронх йўллари ўтказувчанлигининг бузилиши сабаб бўлади, бунинг натижасида маълум бронх билан вентиляцияланувчи сегментлар ёки ўпка бўлагининг ҳаво ўтмай қолиши натижасида ҳажми кичраяди. Бронх обтурацияси ёки уни ташқаридан эзилиши ателектазга сабаб бўлади. Сил касаллигида ўпка вентиляциясининг бузилиши ва ателактазнинг ривожланиши кўпинча асоратлар билан кечадиган бронхоаденитда кузатилади. Камдан-кам ателектаз сил бронхитида ёки силдан кейинги чандиқли бронхостенозда пайдо бўлади. Сегментар ёки субсегментар ателектаз нафас фаолиятини бузмайди. Бўлак ва айниқса, бутун ўпка ателектази секин-аста ёки бирдан кузатилувчи ҳансираш, цианоз, юрак фаолиятининг бузилиши билан намоён бўлади.
Ш. САИДОВА,
М. АЗИМОВА,
Республика ихтисослаштирилган фтизиатрия ва пульмонология
илмий-амалий
тиббиёт маркази.