Мия ўсма касаллигида беморлар диагностикаси ва даволашнинг клиник баённомаси
Асос
Супратентореал ўсмалар интракраниал ўсмаларининг тахминан 11-34% ни ташкил қилиб, барча бош мия ўсмалари ичида иккинчи ўринда туради. 80% супратентореал ўсмалар яхши сифатли, 20% и эса ёмон сифатли ўсмалар ташхисланади. Ўсмалар оператив давоси техник мувафаққиятли, асоратларсиз кечишига қарамасдан, беморлар учун касалликнинг кечки даврларда қайта ўсиши (рецидив) билан ҳавф сақланиб қолаверади.
Мақсад
Бош мия супратенториал соҳада жойлашган ўсмаларда беморлар ташхиси ва даволашда стандарт тавсияларни изоҳлаш.
Бажарувчи – нейрохирург, анестезиолог-реаниматолог, онколог, ҳамшира
Клиник стандартлар, мижозга аниқ нозологик шакли (касаллик билан), синдром ёки маълум клиник вазиятда кўрсатилиши лозим бўлган тиббий ёрдамнинг бажарилаётган энг паст зарурий ҳажмининг шакллантирилган таърифини намоён этади.
Баённома – ижрочилар томонидан риоя этиладиган процессуал ҳаракатлар, умумий қабул қилинган қоидалар, анъаналар ва шартлиликлар мажмуаси тўпланган расмий ҳужжат.
Ишчи гуруҳ РНХИМ (Республика нейрохирургия илмий маркази) директори проф. Кариев Г.М., РНХИМ нейроонкология бўлими мудири т.ф.д. Кадырбеков Р.Т., шифокор-ординатор т.ф.д. Мирзабаев М.Д., шифокор-ординатор, т.ф.н. Махмудова З.С., шифокор-ординатор, т.ф.н. Якубов Ж.Б., шифокор-ординатор, т.ф.н. Асадуллаев У.М., шифокор-ординатор, т.ф.н. Алтыбаев У.У., шифокор-ординатор, т.ф.н. Алимов Д.Р.лардан иборат.
Мижоз модели.
Нозологик шакл:
Бош мия ўсмалари;
МКБ – 10 бўйича тегишли: (С70.0-С71.0-9. D- 33,0)
С 70.0 – мия қобиқлари ўсмалари;
С 70.9 - аниқлаштирилмаган мия қобиқлари;
С 71.0 - катта мияники, қисмлар ва қоринчалардан ташқари;
С 71.1 - пешана қисми;
С-71.2 – чакка қисми;
С-71.3 - тепа қисми;
С-71.4 - энса қисми;
С-71.5 – мия қоринчалари;
С-71.6 – мияча;
С- 71.7 – тана тармоқчалари;
С- 71.8- бош миянинг бир ва бир неча юқорида кўрсатиб ўтилган локализациядаги ўсма доирасидан чиқувчи шикастланиш;
С-71.9 - аниқлаштирилмаган бош мияда жойлашган ўсмалар;
D-33 – хавфсиз ўсмалар;
D-33.0 – супратентореал ўсмалар;
D-33.1 – субтентореал ўсмалар;
D-33.3 – бош миядан чиқувчи нервлар;
D-33.7 – асаб тизимининг бошқа аниқланган бўлаклари;
D-33 .9 – аниқланмаган локализацияли асаб тизими ўсмалари.
Фаза: ҳар қандай.
Босқич: ҳар қандай.
Касалнинг қолдирган таъсири: таъсирларига қарамай МНС ўсмаларини даволаш тактикасини тахмин қилинаётган гистологик ташхис белгилаб беради (Бутун жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилот – БСТ таснифига биноан).
БСТ 2007 й. морфологик таснифланиши
2007 йилда МНС ўсмаларининг ДССТ таснифининг янги таҳрири чоп этилди.
Нейроэпителиал тўқималардан ўсмалар
Астроцитар ўсмалар
- (*) Пилоид астроцитома WHO grade I;
- Пиломиксоид астроцитома WHO grade II;
- Субэпендимал гигант катакчали астроцитома WHO grade I;
- Плейоморф ксантоастроцитома WHO grade II;
- Диффуз астроцитома WHO grade II;
- Фибрилляр астроцитома;
- Гемистоцитар астроцитома;
- Прооплазмамтик астроцитома;
- Анапластик астроцитома WHO grade III;
- Глиобластома WHO grade IV;
- Гигант хужайрали астроцитома WHO grade IV;
- Глиосаркома WHO grade IV;
- Мия глиоматози.
Олигодендроглиал ўсмалар
- Олигодендроглиома WHO grade II;
- Анапластик олигодендроглиома WHO grade III.
Олигоастроцитар ўсмалар
- Олигоастроцитома WHO grade II;
- Анапластик олигоастроцитома WHO grade III.
Эпендимал ўсмалар
- Субэпендимома WHO grade I;
- Миксопапилляр эпендимома WHO grade I.
Бошқа нейроэпителиал ўсмалар
- Астробластома WHO grade I.
Бош мия пардасидан чиқувчи ўсмалар
Менинготелиал ўсмалар
- Менингиома WHO grade I;
- Менинготелиал;
- Фибробластик;
- Аралаш;
- Псаммоматозли;
- Ангиоматозли;
- Микроцистик;
- Секреторли;
- Лимфоплазмоцитар;
- Метапластик;
- Хордоид;
- Ялтироқ катакчали;
- Атипик WHO grade II;
- Папилляр;
- Рабдоид;
- Анапластик (хавфли) WHO grade III;
Мезенхимал ўсмалар
- Липома;
- Ангиолипома;
- Липосаркома;
- Солитар фиброзли ўсма;
- Фибросаркома;
- Лейомиома;
- Лейомиосаркома;
- Рабодомиосаркома;
- Хондрома;
- Хондросаркома;
- Остеома;
- Остеосаркома;
- Остеохондрома.
Изоҳлар
(*) Халқаро касалликлар таснифининг (онкология) морфологик коди (ICD-O). Ҳавфлилик даражаси қуйидагича: /0 хавфсиз ўсмалар учун, /3 хавфли ўсмалар учун ва /1 ёмон сифатли ўсмаларга ўтувчи шакллари ёки аниқланмаган хавфи ўсмлар кодланади.
Касаллик ташхиси учун тиббиёт ишлари ва хизматлари рўйхати.
Асосий
Касаллик аломатлари:
- бош оғриғи;
- бош айланиши;
- руҳиятнинг ўзгариши;
- кўриш қобилиятининг пасайиши;
- кўнгил айниш;
- қусиш;
- оёқ-қўлларда парез ёки фалажлик;
- хушни йўқотиш билан кечувчи тутқаноқ хуружлари;
- мувозанатни бўзилиши.
Анамнестик маълумотларни ўрганиш
- касалликни бошланиш даври;
- Касаллик белгиларини пайдо бўлишини бирор сабабга боғлаши;
- Шифохонага ётишдан олдинги касаллик даври ва давомийлиги;
- эпидемиологик анамнез;
- хирургик даволанишдан олдинги ва кейинги нур терапияси.
Касаллик прогнозини аниқлашда нафақат ҳозирги кунда фойдаланиб келинаётган ўсманинг ёмон сифатлилик даражасининг гистологик белгиларига балки, унинг жойлашган жойи ва ўсиш характерини ҳам ҳисобга олиш керак.
Супратенториал локализацияли бош мия ўсмаларининг мия булакларига жойлашишига мувофиқ касаллик белгиларини пайдо булиши
Касалликнинг эрта даврларда умуммия симптомларини ривожланиши, ликвор йўлларини беркилиши оқибатида юзага келувчи ўчоқли белгиларини пайдо бўлиши асосий клиник хусусияти бўлиб ҳисобланади. Умуммия белгиларига кўпинча гипертензион - гидроцефал кризлар билан кечувчи беморларда кузатиладиган эрталабки кунгил айниши, қусиш диффуз бош оғриқлар киради. Бош айланиши, жароҳатланган учоқ томонга йўналган нистагм, корнеал рефлексларни пасайиши, қўл-оёқларда мушак тонуси ва чуқур рефлексларини сусайиши эрта даврларда пайдо бўлиши кузатилади. Кўз тубида кўрув нерви дискининг димланиш белгилари аниқланади. Неврологик белгилар одатда бир томонлама ва ўчоқнинг қарама қарши томонида эса харакатнинг координацион бўзилишлари билан кечади. Бош мия ўсмаси ликвор йўлларини босиб ўсиши, ликвор оқимнинг бўзилиши оқибатида умуммия белгилари ва окклюзион хуружлар эрта намоён бўлади. Бош мия катта ўлчамли ўсмаларида беморнинг боши ва танаси мажбурий ҳолатга олиб келиши мумкин.
Бош мия ўсмаларининг ташхиси
Функционал текширув. Бош мия КТ - МРТ, краниография, ангиография, нейросонография, ЭХОЭГ, ЭЭГ, РЭГ, Доплерография.
Краниография суякларда маҳаллий ўзгаришлар (гиперостоз, суяк деструкцияси), бош мия ичи гипертензияси белгилари ҳамда ўсма тўқималарида петрификатларни аниқлаш учун амалга оширилади.
МРТ ўсманинг мияда жойлашуви, ҳажми, ва тарқалганлигидан ташқари, мия структурасининг силжиш йўналиши (дислокация), ҳамда мия шишларини ҳам мавжудлигини баҳолаш имкониятини беради.
Ангиография ўсма ичида магистрал томирлар, ҳамда ўсманинг қай даражада қон билан таъминланганлигини баҳолашда ёрдам беради. Катта миқдорда қон билан таъминланган биринчи навбатда базал менингиомаларда, ангиографик тадқиқотларда ўсма томирлари эмболизациясини амалга ошириш мумкин, бу операция вақтида қон йўқотишларни анча камайтиради.
Қўшимча:
Умумий қон таҳлили, пешоб; қон биокимёвий таҳлили (умумий билирубин, туғри, нотуғри фракциялари, АЛТ, АСТ); коагулограмма; қон гурухи; HbsAg. Электрокардиография, терапевт куриги, ички аъзолар УТТ, Упка рентгенографияси қилиниши лозим.
Касалликни даволаш учун тиббий фаолият ва хизматлар руйхати (асосий ва қўшимча).
1. Беморлар мурожаатида бирламчи босқичда (амбулатория, ҚВП) нинг тиббий харакат алгоритми.
ҚВП УАШ шифокори бемор тиббий хужжатлари ва бланкаларини тўғри тўлдириш билан бир қаторда бемор ҳолатини ҳолисона тўғри баҳолаш:
- касаллик тарихини тўғри йиғиш;
- умумий кўрик (А/Б ни ўлчаш, пульс, ҳарорат);
Тахминий ташхисдан сўнг бемор йўлланма билан МТШ га жунатилади.
2. Марказий туман шифокори тиббий харакат алгоритми.
- касаллик тарихини йиғиш;
- умумий кўрик (А/Б ни ўлчаш, пульс, ҳарорат);
- маҳаллий курик;
- невропатолог кўриги;
- офтальмолог кўриги;
- беморда инфекция ўчоқларини мавжудлиги;
- керакли симптоматик терапия;
- мурожаат қилгунга қадар бемор қабул қилган даволаниш характери;
Клиник - инструментал ткширувлар:
- УҚТ, УПТ;
- Коагулограмма;
- қонда қанд миқдорини аниқлаш;
- қонннинг биокимёвий таҳлили;
- ЭКГ;
- УТТ;
- Бош мия КТ, МРТ;
Тахминий ташхисдан сўнг бемор йўлланма билан вилоят кўп тармоқли тиббиёт бирлашмасига ёки ихтисослашган марказлар (бўлим)га жунатилади.
Ташхис ва даволашнинг умумий принциплари
Ташхис
Бош мия ўсмаларининг бирламчи ташхиси амбулатор шароитларда амалга оширилади. МНС ўсмалар билан оғриган беморлар комплекс текширувлардан ўтишлари, умумий ҳолати, неврологик симптоматикаси, мия ичи босими даражасини баҳолаш, кўз тубининг офтальмоскопик манзараси, электоэнцефалография (ЭЭГ) ва албатта нейровизуализация усулларидан фойдаланиш шарт. Беморнинг умумий ҳолати Карновский шкаласи бўйича баҳоланади.
Ташхис нейровизуализация маълумотларига МРТ ёки КТ таҳлили асосида қўйилади. Бош мия МР томографиясининг кучайтирилган уч проекцияли, ва уч режимли (Т1, Т2 и FLAIR) контраст билан ёки контрастсиз текширув усули операциядан олдинги инструментал текширув стандарти ҳисобланади. МРТ қилиш мумкин бўлмаган ҳолларда контрастли ва контрастсиз КТ қилиш зарур. КТ ёки МРТ таҳлилида ўсманинг кўп миқдорда қон билан таъминланганлиги аниқланса, интраоперацион тактикани оптималлаштириш масқадида, тўғри ёки КТ-ангиография қилиш мақсадга мувофиқ.
Бош мия ўсмаси хирургик олингандан сўнг операциядан кейинги даврда контрастли ёки контрастсиз КТ ёки контрастли ёки контрастсиз МРТ нинг кучайтирилган режими 24-72 соат давомида қилиниши лозим.
Даволаш
МНС ўсмаларидан беморларнинг стандарт даволаш ҳозирги кунда хирургия, радиотерапия ва кимё терапия хисобланади. Бошқа даволаш усуллари (иммунотерапия, фотодинамик терапия, бошқа йўналтириш) исботланган илмий текширувларда тўлиқ исботланмаганлиги сабабли, махсус аниқланган клиник текширувлар доирасида беморларга тавсия қилиниши мумкин.
Хирургия
Беморларнинг хирургик даволашга кўрсатма (операция қилиш) беморнинг ёши, унинг умумий ҳолати, ўсманинг мияда анатомик жойлашуви ва унинг хирургик олиш қулайлигига боғлиқ. Нейрохирург олдида қўйилган мақсад ўсма хирургик олишда максимал ўсма резекцияси, минимал функционал асоратлар, ҳаёт сифатини пасайишига йўл қўймаслик ва интраоперацион улим сонини минимум даражага тушириш; аниқ ташхис қўйишга эришишга харакат қилишдан иборат. Нисбий хирургик тактикани қўллаш ечими турли ҳил ва қуйидагиларга: 1) Карновский индекси ва бемор ёши; 2) ўсма локализацияси ва хирургик кириш қулайлиги; 3) агрессив хирургик тактика ёрдамида масс эффектни камайтиришга эришиш; 4) ўсмани олишни имконияти (ўсмаларни сони ва жойлашуви); 5) рецидив (қайталаниш) билан оғриган беморларни охирги оператив даволанишдан кейинги вақт оралиғи боғлиқ.
Хирургик даволаш вариантлари:
− очиқ биопсия;
− қисман олиб ташлаш (debulking);
− ўсмани тотал резекцияси.
Хирургик олиш ўсма ҳажмини максимал даражада камайтиришга қаратилган бўлиб, бу қуйидаги ҳолатлар: лимфомага шубҳа бўлганда, герминатив-ҳужайрали ўсма истисно ҳисобланади.
Жарроҳликни амалга ошириш мумкин бўлганда (ўсмани тотал олиш деганда ўсма ҳажининг 90% идан ортиқ қисми олиб ташланиши тушунилади) бош мия ичи гипертензияси ва неврологик танқисликни камайтириш орқали етарли миқдордаги морфологик материал олинади. Ўсманинг олиб ташланиши тўлиқ, бироқ, функциявий таваккалчиликка йўл қўймаслик лозим. Ўсмани хирургик даволашда суякнинг пластик трепанация жарроҳлик стандарти ҳисобланади. Ўсмани олиб ташлашда микрохирургик техника ва интраоперацион оптика воситаларидан фойлананиш лозим. Жарроҳлик амалиёти якунида миянинг қаттиқ пардасини герметик (зарурат бўлганда мия пардаси пластикаси) беркитиш стандарт ҳисобланади. Кўрсатмаларга мувофиқ нейронавигация қўлланилиши мумкин.
Стереотаксик биопсия мураккаб фарқловчи ташхис қўйилганда (яллиғланиш, дегенератив касалликлар, марказий асаб тизими метастатик шикастланиши ва бошқа касалликлар), шунингдек, жарроҳлик йўли билан олиб ташлаш мумкин бўлмаган ёки мақсадга мувофиқ бўлмаган ҳолларда қўлланилиши лозим (мультифокал шикастланиш, ўсма аралаш тарзда ўсиши, қадоқ бўлган тана билан бирга икки томонлама кенгайишга йўл қўймаслик, марказий тузилмаларнинг шикастланиши ва б.). Нейровизуализация ва клиник кўриниш маълумотлари асосида бош мия лимфомаси тахмин қилинганда ташхис қўйиш мақсадида биопсиянинг амалга оширилиши (ўсмани олиб ташлаш ўрнига) стандарт ҳисобланади. Айрим истисно ҳолатларда, кекса ёшли, салбий умумий мавқели, мураккаб неврологик аломатли беморларда, ўсманинг ҳаётий муҳим тузилмаларда жойлашувида ўсманинг олиб ташланиши ҳам, стереотаксик биопсия ҳам юқори таваккалчилик касб этади. Бундай ҳолларда даволаш нейровизуализация ва клиник кўриниш маълумотлари асосида режалаштирилиши мумкин.
Ташхис қўйишда хатоликлар, ўсманинг ёмон сифатлилигига етарли баҳо бермасликнинг олдини олиш учун жарроҳлик амалиёти ёки биопсия давомида биопсия материали сифатида ушбу патологияга хос бўлган ўсма жойидан, қоида тариқасида интенсив тўпланувчи контраст (жарроҳлик амалиётидан олдин контрастли магнит резонанс томография ёки контрастли КТ маълумотлари асосида)дан фойдаланиш лозим.
Гистологик тадқиқот
Ҳар қандай ҳолларда ҳам гистологик верификацияга ҳаракат қилиш лозим. Гистологик ташхисни ВОЗнинг 2007 йилги марказий асаб тизими ўсмалари патоморфологик таснифига мувофиқ микроскопик тадқиқот асосида белгилаш лозим.
Касалликни даволаш учун қулланладиган дори воситалари гуруҳи руйхати ва дори воситаларининг халқаро номланиши
Дори-дармонлар билан (кузатув асосида) даволаш
Марказий асаб тизими ўсмаси билан касалланган беморлар учун мия шишини камайтиришда кортикостероид гуруҳи (дексаметазон, преднизолон ва б.) дорилар айрим ҳолларда жарроҳлик амалиётида олдин қўлланилади, шунингдек, салуретиклар (фуросемид), осмотик диуретиклр (маннитол) қўлланилади. Мия шишини камайтирувчи препаратлар дозалари ва муддати клиник аломатлар ва нейровизуализация маълумотлари (КТ ва МРТ) асосида индивидуал тарзда белгиланади. Кортикостероидларни тавсия этиш билан бирга ошқозон-ичак трактида асоратлар юзага келишининг олдини олиш учун Н2-гистаминли блокаторлар (циметидин, ранитидин) ҳам қўлланилиши лозим. Лимфома тахмин қилинган ҳолларда кортикостероидли дориларни қўллаш гистологик верификацияга қадар мақсадга мувофиқ эмас, бош миянинг ўсмалар шиш ва дислокация бемор ҳаётига хавф туғдирган ҳоллар бундан мустасно.
Тутқаноқ хуружига қарши даволаш. Беморларда эпилептик хуружлар ёки ЭЭГда эпилептик шаклли белгилар кузатилганда жарроҳлик амалиётидан олдин ва кейин систематик тарзда антиконвульсантлар тавсия қилинади. Ундан ташқари, талвасаликка қарши даволаш жарроҳлик амалиётидан олдин ва кейин эпилептик хуружларсиз ва ЭЭГда эпилептик шаклли белгиларсиз глиома билан касалланган беморларда талвасаланиш синдромининг олдини олиш мақсадида ҳам қўлланилиши мумкин. Кимёвий терапия ўтказилиши мўлжалланган беморларга жигар ферментларида парчаланмайдиган антиконвульсантлар (Вальпроатлар (вальпроат натрий), Бензодиазепинлар (ламотриджин)ни қўллаш мақсадга мувофиқ бўлиб, карбамазепин, Фенитоин (дифенина) ва барбитуратлар (фенобабитал) ва бошқаларни қўллаш мақсадга мувофиқ эмас.
Оғриқни камайтирувчи препаратлар касаллик аломатларига мувофиқ, асосан яллиғланишга қарши ностероид препаратлар тавсия этилади.
Антикоагулянтларни қўллаш. Ўпка артерияси тробмоэмболиясининг олдини олиш мақсадида жарроҳлик амалиётидан сўнг учинчи суткадан бошлаб паст молекуляр препаратлар гепаринлар (клексан, фрагмин ва бошқалар) тавсия этилади.
Кўрсатмаларга мувофиқ симптоматик даволаш.
Энг мақбул даволаш деганда ўсма олиб ташланганидан сўнг ёки биопсия орқали гистологик верификация ташхиси қўйилганда нурли ва/ёки кимёвий даволаш назарда тутилади. Ўсманинг олиб ташланиши биопсияга нисбатан мақсадга мувофиқроқ, ўсмани олиб ташлаш масаласи ўсманинг жарроҳликка мойиллиги жиҳатларини баҳолаш асосида ҳал этилади. Ёши кекса, чуқур соматик ўзгаришлар мавжуд беморларда биопсия амалиёти ўтказилмасдан паллиатив даво чора тадбирлари амалга оширилади. Ташхисни верификацияламасдан паллиатив даволаш, радиотерапия ёки кимёвий даволаш мазкур беморлар учун алтернатив даволаш сифатида кўрилиши мумкин.
Антибиотиклар билан даволаш.
Жарроҳлик амалиётидан сўнг беморларнинг умумий ҳолатини инобатга олган ҳолда умумий бактерияга қарши даволаш тайинланиб келинган. Ярим синтетик пенициллинлар (карбенициллин, ампиокс, диклоксациллин, аминогликозидлар (гентамицин, тобрамицин, сизомицин, нетилмицин), фторхинолонлар (офлоксацин, пефлоксацин, ципрофлоксан), цефалоспоринлар (цефотаксим, цефтазидим, цефтриаксон) нисбатан кўпроқ қўлланилган. Бактерияга қарши даволаш мазкур патологияни юзага келтирувчи микроорганизмлардан устун бўлишни инобатга олган ҳолда ўтказилади (1-жадвал).
1-жадвал. Бактерияга қарши даволаш.
| № | Гуруҳ | Дори воситаси | Дозаси |
| 1 | 3-4 генерациядаги цефалоспоринлар | Цефтазидим, цефтриаксон. | 4 грамм/ суткасига |
| 2 | Метронидазол | Метрогил | 1,5 грамм/ суткасига |
| 3 | Аминогликозидлар | Меркацин, амикацин | 1,0 грамм/ суткасига |
| 4 | Замбуруғга қарши даволаш | Флуконазол, Нистатин | 200 грамм/ суткасига |
| 5 | Левомицетинлар | Левомицетин сукцинат | 6,0 грамм/ суткасига |
| 6 | II, III, IV авлод фторхинолонлари | Ципрофлоксацин (II)
Левофлоксацин (III) Гатифлоксацин (IV) | 1,0 граммгача |
Бош мия ўсмаларида детоксикацияси ва мия шишини камайтиришнинг кенг тарқалган усуллари, кучайтирилган диурезли гиперволемик гемодилюция ташкил этувчи инфузион терапия ҳисобланади. Унинг ўтказилишида қоннинг ўрнини босувчи кристалли (реосорбилакт) ва коллоидли дорилар (реополюглюкин, рефортан) (1500 - 2000 мл эритмали), сўнг салуретики (40 мг лазикс) қўлланилади. Уни амалга ошириш жараёнида марказий веноз босим ва қондаги электролитлар, асосан калийнинг даражасини назорат қилиш мажбурий ҳисобланади. Ундан ташқари кенгайтирилган жараёнларда инфузиион терапия янги музлатилган плазмани, эритроцитар массани юбориш, сувли-электролит бўзилишларни тиклаш, шунингдек, парентерал озуқланишни ўрнини босувчи даволашни ўз ичига олиши лозим.
Инфузион терапия ҳажми суткасига 2 литрни ташкил этганида дориларни юбориш марказий (ўмров остига ёки бўйинтуруққа) веналарга ўрнатиладиган катетер воситасида амалга оширилади. Эндоген интоксикация белгиларининг ўзгариши ва клиник-лаборатория кўрсаткичларининг нормаллашуви инфузиявий даволашни бекор қилиш учун асос бўлган. Инфекцияларнинг мураккаб шакллари мавжуд бўлганида даволашга узоқ давом этувчи дориларни артерияга юбориш қўшилиши лозим.
Ташхис қўйиш ва даволашнинг турли босқичларидаги моделлар якуни, натижага ўсманинг муддатли кўрсаткичлари
Бош мияда янги ўсма ҳосил бўлганида кассалликнинг кечишига таъсир кўрсатувчи омиллар қуйидагилар:
- Ўсма ёмон сифатлилигининг гистологик даражаси;
- Беморлар ёши. 40 ёшгача бўлган беморларда умрининг ўртача давомийлиги 3 йил 6 ойни, 40 ёшдан катталар умрининг давомийлиги 1 йил 7 ойни ташкил этади.
- Беморларнинг шифохонага келганида ва жарроҳлик амалиётидан сўнг аҳволи оғирлиги даражаси. Беморнинг компенсацияловчи аҳволи (Карновский шкаласи бўйича 80 балл ва ундан юқори) – умрнинг ўртача давомийлиги - 5 йил, субкомпенсацияловчи аҳволда (60—70 балл) 2 йил 5 ой, декомпенсацияловчи аҳволда (50 баллов и ниже) – 1 йил 4 ой.
- Қайта жарроҳлик амалиётлари. Қайта жарроҳлик амалиётидан ўтган беморларнинг умрининг ўртача давомийлиги 2 йил 6 ойни ташкил этади. Қайд этиш лозимки, ўсмани тўлиқ ёки қисман олиб ташлагандан сўнг кейинги нурли даволашни ўтказиш умрнинг давомийлигига сезиларли таъсир кўрсатади.
Жарроҳлик амалиётидан сўнг беморлар парвариши
Жарроҳлик амалиётидан сўнг инфузион, антибактериял, яллиғланишга қарши, дегидратацион, талвасага қарши, симптоматик терапия, шунингдек орқа мия суюқлигини санация қилиш мақсадида ҳар кунги люмбал пункциялар тавсия этилади. Жарроҳлик амалиётидан сўнг жароҳат боғламларини 24 соатдан сўнг, зарурат туғилганда тез-тез алмаштириш лозим. Жароҳатни қуруқ ва тоза ҳолда сақлаш лозим. Амалдаги ташхис қўйиш ва даволаш стандартларига мувофиқ шифохонадан жавоб бериш.
Ташхис қўйиш ва даволашнинг турли босқичларидаги моделлар якуни, натижага эриўсманинг муддатли кўрсаткичлари
Ташхис қўйиш ва даволашнинг турли босқичларида тиббий хизматларни амалга ошириш орқали қуйидаги якунларнинг бири юзага келиши мумкин:
- Неврологик танқисликнинг тикланиши;
- Жарроҳлик амалиётидан кейинги жароҳатнинг нормаллашуви;
- Асосий клиник ва неврологик аломатларнинг йўқолиши;
- Тизимли яллиғланиш реакцияси белгиларининг йўқолиши;
- Қон кўрсаткичларининг нормаллашуви;
- Тузалиш;
- Ўлим.
Бош мия ўсмаси бўйича жарроҳлик амалиётидан ўтган беморни кузатувчи шифокор учун масъулиятли ҳолат бу унинг меҳнатга қобилиятлилиги даражасини белгилаш ҳисобланади. Бош мия ўсмаси бўйича жарроҳлик амалиётидан ўтган беморларнинг аксарияти жарроҳлик амалиётидан сўнг 4-6 ойдан кейин кузатилади. Бундай беморларнинг кўпчилиги стационар шароитда даволанишга муҳтож бўлади. Бош мия жарроҳлик амалиётидан сўнг бир қатор беморлар дори-дармонлар билан даволанишга муҳтож бўлади. Эпилептик синдром мавжуд бўлганда узоқ муддат, одатда бир неча йил ва ҳаттоки бутун умр давомида талвасаланишга қарши дориларни қабул қилиш лозим бўлади. Дозаларнинг белгилаш ЭЭГ-назорат асосида амалга оширилиши мумкин. Кўриш нерв дисклари атрофияси оқибатида жарроҳлик амалиётидан кейинги кўриш қобилиятининг бузилиши офтальмолог кузатуви остида узоқ муддатли даволанишни талаб қилади. Мураккаб неврологик нуқсонлар, хусусан фалажлик, нутқнинг бузилиши кузатилган беморларнинг аксарияти ЛФК машғулотлари ва логопед ёрдамига муҳтож бўлади. Бош мия ўсмаси бўйича жарроҳлик амалиётидан ўтган беморларга биостимуляторларни тавсия қилиш тавсия қилинмайди, жисмоний зўриқишлар ва қўёшда бўлиш муддатини чеклаш тавсия этилади.
Ўсмани қисман ва субтотал олиб ташлаган ҳолда дастлабки жарроҳлик амалиётидан ўтгандан сўнг яқин муддатларда кимёвий ва нурли даволаш ўсманинг ёмон сифатли бўлиши эҳтимоллиги пасайишига олиб келади.
ДИРЕКТОР, ПРОФЕССОР
КАРИЕВ Г.М.
НЕЙРООНКОЛОГИЯ БЎЛИМИ МУДИРИ
КАДЫРБЕКОВ Р.Т.