Эбол геморрагик иситмаси
Оммавий ахборот воситалари орқали олинаётган маълумотларга кўра, Ғарбий Африканинг Гвинея, Либерия, Нигерия ва Сьерра Леоне давлатларида Эбол геморрагик иситма касаллиги бўйича эпидемик вазият мураккаблигича қолмоқда. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумоти бўйича юқорида таъкидланган давлатлар ҳудудларида 1779 нафар одам Эбол касаллигига чалиниб, уларнинг 1000 нафаридан ортиғи вафот этган.
Ушбу касаллик бўйича эпидемик вазият борган сари кескинлашмоқда.
Эбол геморрагик иситма – вирусли геморрагик иситма касалликлари гуруҳига мансуб бўлиб, унинг қўзғатувчиси биринчи марта 1976 йилда Африка қитъасидаги Зоир давлати Эбол дарёси бўйидаги аҳоли пунктларида касалланган беморлардан ажратилганлиги боис, ушбу касалликка Эбол иситмаси деб ном берилган.
Эбол геморрагик иситма касаллиги турли хил йўллар билан юқадиган, оғир кечадиган ва ўлим даражаси жуда юқори (30 – 90 %) бўлган, иситма ҳамда геморрагик синдром (қон кетиш белгилари) яққол намоён бўладиган контагиоз ўткир ўта хавфли юқумли касалликдир.
Бугунги кунга қадар касалликнинг резервуарлари ва манбалари номаълумлигича қолмоқда. Лекин касаллик қўзғатувчисининг манбаи фақат шу касалликка чалинган беморлар эканлиги исботланган.
Касаллик асосан мулоқот йўли билан юқади. Қон ва қон сақлаган биологик суюқликлар касалликнинг етакчи юқиш омиллари ҳисобланади. Вирус организмга теридаги жарохатлар, нафас йўллари ва ошқозон – ичак тракти орқали киради.
Бундан ташқари, касаллик ҳаво – томчи йўли билан юқиши мумкин, деган тахминлар бор. Касалликнинг жинсий йўл билан юқиши ҳам инкор этилмаган.
Вирус яқин жойлашган лимфа тугунларида кўпайиб, кейин қонга тушади ва паренхиматоз органларга кириб, уларни шикастлайди ҳамда қон томири деворларини ўтказувчанлигини ошириб, геморрагик белгиларни келиб чиқишига сабаб бўлади.
Касаллик Африка қитъасидаги маълум бир ҳудудларда, йилнинг асосан бахор ва ёз фаслларида қайд этилади.
Касалликнинг яширин даври ўртача 7 – 14 кун давом этади. Тана ҳароратининг кўтарилиши (38-40 0С), кучли интоксикация аломатлари, яъни бош оғриши, кўнгил айниши, тўхтовсиз қусиш, ичнинг қон аралаш кетиши ва бадан терисининг ҳамма жойларида тошмалар тошиши касалликнинг етакчи белгиларидан ҳисобланади.
Аксарият беморларда касалликнинг биринчи кунларида кўкракда оғриқ пайдо бўлади, қуруқ қийноқли йўтал кузатилади. Касалликнинг 3-5 кунлари 70 фоиз беморларда геморрагик аломатлар кузатилади (оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати ва милклардан, бурундан, ошқозондан, ичаклардан ва қиндан қон кетади, терида тошмалар пайдо бўлади). Беморлар сувсизланиш, қон кетиши ва кучли интоксикациядан вафот этади.
Кузатилаётган клиник аломатлар ва эпиданамнез маълумотларига (касаллик бўйича эпидемик нохуш давлатлардан келганлигига) ҳамда вирусологик текширув натижаларига асосан беморларга ташхис қўйилади.
Касалликнинг махсус даволаш усуллари ва профилактикаси ишлаб чиқилмаган. Патогенетик даволаш усуллари қўлланилади.
Республикамиз ҳудудига ушбу касаллик фақат эндемик ҳудудлардан кириб келиши мумкин. Шу сабабли, геморрагик иситма касаллиги бўйича эпидемик нохуш давлатлардан келган фуқаролар ҳудудий даволаш – профилактика муассасалари томонидан 21 кунлик тиббий кузатувга олинади.
Касалликка гумон қилинган беморлар махсус госпиталга ётқизилиб, ўчоқда тегишли эпидемияга қарши чора – тадбирлар амалга оширилади.
Ушбу касаллик республикамиз ҳудудига четдан кириб келиш хавфи мавжуд. Юқумли касалликларни четдан кириб келишини олдини олиш мақсадида, Давлат чегараларини кесиб ўтиш жойларида (Халқаро аэропортлар, темир йўли, автомагистрал ва дарё портида) 39 та санитария-назорат пунктлари фаолият кўрсатиб, уларда тиббий кўрик самарасини яхшилаш мақсадида, барча шарт – шароитлар яратилган.
Тошкент, Бухоро, Самарқанд, Урганч ва Навоий халқаро аэропортларида фуқароларни тана ҳароратини масофадан туриб ўлчайдиган замонавий тепловизорлар ўрнатилган. Бундан ташқари, Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда жойлашган СНПлар 139 дона контактсиз термометр билан таъминланган.
Эбола иситмаси касаллиги билан касалланиш ва республика ҳудудига касалликни четдан кириб келишини олдини олиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Ғарбий Африка давлатларига чиқишдан сақланишни тавсия қилади.
Касалликнинг махсус даволаш усуллари ва профилактикаси ишлаб чиқилмаган. Патогенитик даволаш усуллари қўлланилади.
Республикамиз ҳудудига ушбу касаллик фақат эндемик ҳудудлардан кириб келиши мумкин. Шу сабабли, геморрагик иситма касаллиги бўйича эпидемик нохуш давлатлардан келган фуқаролар ҳудудий ДПМлар томонидан 21 кунлик тиббий кузатувга олинади.
Касалликка гумон қилинган беморлар махсус госпиталга ётқизилиб, ўчоқда тегишли эпидемияга қарши чора – тадбирлар амалга оширилади.
Ушбу касаллик республикамиз ҳудудига четдан кириб келиш хавфи мавжуд. Юқумли касалликларни четдан кириб келишини олдини олиш мақсадида, Давлат чегараларини кесиб ўтиш жойларида (Халқаро аэропортлар, темир йўли, автомагистрал ва дарё портида) 39 та санитария-назорат пунктлари фаолият кўрсатиб, уларда тиббий кўрик самарасини яхшилаш мақсадида, барча шарт – шароитлар яратилган.
Тошкент, Бухоро, Самарқанд, Урганч ва Навоий халқаро аэропортларида фуқароларни тана ҳароратини масофадан туриб ўлчайдиган замонавий тепловизорлар ўрнатилган. Бундан ташқари, Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда жойлашган СНПлар 139 дона контактсиз термометр билан таъминланган.
Эбола иситмаси касаллиги билан касалланиш ва республика ҳудудига касалликни четдан кириб келишини олдини олиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Ғарбий Африка давлатларига чиқишдан сақланишни тавсия қилади.
Эбол геморрагик иситма касаллиги - вирус қўзғатадиган, юқори контагиоз, геморрагик синдроми яққол ривожланган, ўлим даражаси жуда юқори бўлган ўта хавфли юқумли касалликдир.
Эбол вируси Зоир давлатининг Эбол дарёси бўйида яшаган аҳоли пунктлардаги беморлардан ажратилганлиги боис касалликка Эбол иситмаси деб ном берилган.
Эбол иситмаси қўзғатувчиси биринчи марта 1976 йилда Судан давлатининг Нзара шахрида аниқланган, унда 284 нафар одам касалланиб, 151 (57%) нафарида ва Зоир (ҳозирги кунда Конго Демократик Республикаси) давлатининг Ямбуку шаҳрида 318 нафар касалланиб, 280 (87%) нафарида ўлим ҳолати қайд этилган.
Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотларига кўра, бугунги кунда Ғарбий Африканинг Гвинея, Сьерра – Леоне ва Либерия давлатларида касалликнинг эпидемияси кузатилиб, 2014йилнинг февраль – август ойиларида 1779 нафар одам касалланган ва уларнинг 961 нафари вафот этган.
Касаллик қўзғатувчиси теридаги майда жароҳатлар ва шиллиқ қаватлар орқали мулоқот йўли билан юқади. Қон ва қон сақлаган биологик суюкликлар касалликнинг етакчи юқиш омилллари ҳисобланади.
Вирус ташқи муҳитга ўртача чидамли бўлади.
Тиббиёт ҳодимларига касаллик юқиши беморлар билан бўлган мулоқот характери, даражаси ва муддатига боғлиқ. Касаллик асосан бемор парвариши, бир хонада узоқ муддатда бирга бўлиши, махсус кийимсиз, етарли даражада стерилизация қилинмаган тиббий асбоб - анжомлар билан беморга муолажалар ўтказилганда.
Эбола иситмасидан вафот этганларни дафн қилиш жараёнида мурда билан мулоқот касалликни тарқалишида катта аҳамиятга эга.
Эбола иситмасининг инкубацион даври 2 кундан 21 кунгача.
Касаллик тўсатдан тана ҳароратининг юқори кўтарилиши, умумий ҳолсизлик, кучли интоксикация аломатлари, яъни кучли бош оғриши, мушакларда оғриқ ҳамда томоғ оғриғи билан бошланади. Беморда томоқнинг қуриши ва қирилиши кузатилади. Барча беморларда, касалликнинг биринчи кунларидаёқ кўкракда оғриқ пайдо бўлади, қуруқ қийноқли йўтал кузатилади.
Касалликнинг 2-3 кунлари беморларда қоринда оғриқ, кўнгил айниши, қусиш, ичнинг кетиши натижасида сувсизланиш белгилари кузатилади. 3-5 кунлари 70% беморларда геморрагик аломатлар кузатилади: оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати ва милкдан, бурундан, ичакдан, ошқозондан, бачадондан қон кетади, терида геморрагик аломатлар пайдо бўлади.
Касалликнинг 5-7 кунлари терининг ҳамма жойларида тошмалар тошиши касалликнинг етакчи белгиларидан ҳисобланади. Тошмалар қизамиқ касаллигининг тошмаларига ўхшайди. Бадандаги тошмалар 10 кундан 14 кунгача сақланади. Кўпинча беморларда қўзғалиш аломатлари кузатилади.
Касалликнинг 9-10 кунлари касаллик белгилари камайиб, беморнинг соғайиш даврида бош оғриқ ва умумий ҳолсизлик белгилари сақланиб қолади.
Беморлар сувсизланиш, қон кетиши ва кучли интоксикациядан вафот этади.
Беморларнинг қони текширилганда, уларда камқонлик, тромбоцитопения ва лейкоцитоз аниқланади.
Эбола касаллиги ташхиси касаллик бўйича нохуш давлатларда бўлганлиги, шу давлатлардан келган фуқаролар билан мулоқотда бўлганлигига асосан ташхис қўйилади. Беморларга ташхис вирусологик ва серологик текширув натижасида қўйилади.
Беморларни ўз вақтида аниқлаб, уларни дарҳол алоҳидалаш Республикада Эбола иситмаси касаллигини тарқалишини олдини олади.
Эбола иситмаси касаллигига гумон қилинганлар зудлик билан махсус госпиталга ётқизилади ва ўчоқда тегишли эпидемияга қарши ва профилактика чоралар олиб борилади.
Госпиталда санитария – эпидемиологик тартибларга қатъиян риоя қилиниши лозим. Беморнинг барча буюмлари, ишлатадиган нарсалари қатъиян индивидуал ва тамғаланган бўлиши шарт. Шприцлар ва игналар, инфузия учун ишлатадиган системалар, скарификаторлар бир марта ишлатиладиган бўлиши керак, ишлатилган бир марталик ускуна ва буюмлар йиғилиб, куйдирилади. Бемор қони ва биологик суюқлиги билан молоқот ўта эхтиёткорликни талаб қилади.
Беморга тиббий ёрдам кўрсатадиган тиббиёт ходимлари махсус ҳимоя кийимларида ишлаши лозим.
Республика ҳудудига Эбола иситмасининг эндемик давлатлардан кириб келишини олдини олиш халқаро эпидемиологик назорат тизимини олиб бориш.
Бугунги кунда Республиканинг Давлат чегараларни кесиб ўтиш жойларида 39 та санитария-назорат пунктлари фаолият кўрсатиб келмоқда, чегараларни кесиб ўтаётган фуқароларни тиббий – санитария кўриги кучайтирилган.
СНПларда тиббий кўрик самарасини яхшилаш мақсадида Тошкент, Бухоро, Самарқанд, Урганч ва Навоий халқаро аэропортларида фуқароларни тана ҳароратини масофадан туриб ўлчайдиган замонавий тепловизорлар ўрнатилган. Бундан ташқари, Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда жойлашган СНПлар 235 дона контактсиз термометр билан таъминланган.
Эбола иситмаси касаллиги билан касалланиш ва республика ҳудудига касалликни четдан кириб келишини олдини олиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Ғарбий Африка давлатларида касалликни олдини олиш қоидаларига риоя қилишни ва ушбу давлатларга чиқишдан сақланишни тавсия қилади.