16.05.2015

МЕЪДА ВА ЎН ИККИ БАРМОҚЛИ ИЧАК ЯРА

КАСАЛЛИГИНИНГ ДАВОЛАШ БАЁННОМАСИ

ТУЗУВЧИЛАР:

1.Низомходжаев Зайниддин Маҳаматович Қизилунгач ва меъда хирургияси бўлими раҳбари, т.ф.д.
2.Гуламов Олимжон Мирзохитович Қизилўнгач ва меъда хирургияси бўлими мудири, т.ф.н.

МУНДАРИЖА

Бўлимнинг номи Бети
Меъда ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллигининг даволаш баённомаси 4
Йўғон ичак ўсма касалликларида реконструктив амалиётлар 19

МЕЪДА ВА ЎН ИККИ БАРМОҚЛИ ИЧАК ЯРА КАСАЛЛИГИНИНГ ДАВОЛАШ БАЁННОМАСИ

ХКТ-10 шифри: К26

  1. Таъриф: Яра касаллиги – бу сурункали кечувчи, ремиссия ва қайта қўзиш даври билан кечувчи касаллик бўлиб, меъда ваўн икки бармоқли ичак деворида шиллиқ ости қаватини емириши билан намоён бўладиган касалликдир.
  2. Беморларни танлови: Беморларни танлови уларни комплекс текширувидан сўнг амалга оширилади (ЭГДФС, рентгенконтраст текширув, ички аъзоларни УТТ). Текширув натижаларига кўра беморлар қонсерватив даволашга ва оператив амалиётга мухтож бўлганларга тақсимланадилар.
  3. Таснифи:

    4. Локализациясига кўра:

    • Меъда яралари (меъданинг кардиал ва субкардиал қисми, меъданинг танаси, антрал бўлими, пилорик канали);
    • Ўн икки бармоқли ичак яраси (пиёзча қисми ва постбўльбар бўлими);
    • Меъда ваўн икки бармоқ ичак ярасининг бирга келиши.

      • Катталигига кўра:

    • кичиқ хажмли яралар ( 0,5 см диаметрли);
    • ўрта хажмли яралар (0,6-1,9 см диаметрли);
    • катта хажмли яралар (2,0-3,0 см диаметрли);
    • улкан хажмли яралар (3,0 см дан катта диаметрли).

      • Яралар сонига кўра:

    • якка яралар;
    • кўп сонли яралар.

      • Кечиш даврига кўра:

    • кўзиш даври;
    • чандиқланиш даври (эндоскопик "қизил" ва "оқ" чандиқ);
    • ремиссия даври;
    • меъда ваўн икки бармоқли ичак чандиқли деформацияси бор-йўқлигига кўра.

      • Асоратланганлигига кўра:

    • Меъда-ичакдан қон кетиши
    • Перфорация
    • Чандиқли торайиш
    • Пенетрация
    • Малигнизация.
  4. Оғирлик даражасини баҳолаш:

Меъда ваўн икки бармоқли ичак яра касаллигининг асоратсиз кечиши билан ҳасталанган беморларни ҳолатлари қониқарли баҳоланади.

Яра касаллигининг асоратсиз кечишидаги клиник кўриниши:

  • Яра касаллигининг устувор кўриниши эпигастрал соҳадаги оғрик бўлиб, оғриқлар кўкрак қафасининг чап қисмига ва чап кўракка, умуртқа поғонасининг кўкрак ва бел қисмига берилиши мумкин.
  • Оғриқлар овқатлангандан сўнг зудлик билан бошланади (меъданинг кардиал ва субкардиал қисмларида), овқатлангандан ярим соат-бир соатлардан (меъданинг тана қисми яраларида),ўн икки бармоқли ичак пиёзча қисми ва меъданинг пилорик каналидаги яраларда кечки оғриқлар (овқатлангандан 2-3 соатдан сўнг), оч қолгандаги оғриқлар, нахорда бошланиб, овқатлангандан сўнг якунланувчи, ҳамда тунги оғриқлар.
  • Оғриқлар антацидлар, антисекретор ва спазмалитик препаратлар қабўлидан сўнг ва иссиқ муолажалардан кейин якунланади.
  • Ярали диспепсия синдроми: нордон таъмли кёкирув, жиғилдон қайнаши, кунгил айнаши, қабзият. Яра касаллигига хос белги бўлган нордон меъда ажралмасини қайд қилиш оғриқларнинг чўққисида бўлиб ўтади ва енгиллик белгисини беради, шунинг учун беморлар сунъий қайд қилишни чақирадилар.
  • Касалликнинг қўзғиш даврида беморлар озиб кетадилар, бу ҳолат иштаханинг пасайишига боғлик бўлмасдан, беморлар овқатлангандан сўнг кутиладиган кучли оғриқлардан эҳтиётланган ҳолда кам озиқланишнинг хисобига кечади.
  • Яра касаллигининг симптомларсиз кечувчи кўриниши ҳам учраб туради.

    • Яра касалликларидаги оғирлик даражаси асоратнинг турига боғлик бўлади. Қон кетиши ва яранинг перфорацияси билан асоратлан ҳолатлар зудлик билан даволаш амалиётларини бажаришни талаб қилади.

    Меъда ва ичакдан қон кетишидаги клиник кўриниши:

    Барча яра касалликларининг 15-20% ни ташкил этади. «Кофе қуйқаси» (гематемезис) кўринишидаги қайд қилиш ва «қора ахлат» (мелена) ни келиши кўринишида бўлади. Профуз қон кетиши ва хлорид кислотасининг кам ажралиши билан кечишида, ҳамда яранинг меъдани кардиал қисмидаги жойлашувида қайд килинган ажралма таркибида узгармаган қоннинг бўлиши мумкин. Умумий клиник белгилардан бири камқувватлик, хушнинг кетиши, қон босимининг тушиб кетиши, тахикардия.

    Ярадан қон кетишининг таснифи:

    Қон кетиш локализациясига кўра:

  • Меъда яраси.
  • Ўн икки бармоқли ичак яраси.
  • Меъдада ўтказилган турли ҳилдаги оператив амалиётдан сўнгги рецидив яралар.

    • Қон кетишини оғирлик даражасига кўра:

  • енгил
  • ўрта оғирлик даражаси
  • оғир даража

Меъда-ичакдан қон кетишидаги оғирлик даражаси:

І – даража – енгил – АЮК (айланиб юрувчи қон) ни 20% йўқотилганда кузатилади (70кг вазнли беморда 1000мл гача). Умумий аҳволи қониқарли ёки ўрта оғирликда, тери ранги рангпар (қон томирларнинг спазми ҳисобига). Совуқ тери босиши, пульс 90-100 марта 1 дақиқада, қон босими - 100/60 мм. сим.уст., бемордаги ваҳималик ҳолати енгил ҳаёлни сустлашиши билан алмашинилади, хуши жойида, нафас олиши бироз тезлашилган, рефлекслар сусайган, ҳон тахлилида енгил лейкоцитоз, Нв – г/л, олигурия ҳолати. Қон ўрнини тўлдирилмаган ҳолатда ҳам қон айланиш тизимида айтарли ўзгариш сезилмайди.

ІІ – даража– ўрта – АЮК 20% дан 30%гача йуқотилганда кузатилади ( 70кг вазнли беморда 1500мл гача) Умумий аҳволи ўрта оғирликда, тери ранги рангпар (қон томирларнинг спазми ҳисобига). Совуқ тери босиши, пульс 120-130 марта 1 дақиқада, қон босими - 80/50 мм рт.ст., бемордаги ваҳималик ҳолати енгил ҳаёлни сустлашиши билан алмашинилади, хуши жойида, нафас олиши бироз тезлашилган, рефлекслар сусайган, қон тахлилида енгил лейкоцитоз, Нв – 80 г/л, яққол ривожланган олигурия ҳолати. Қон ўрнини тўлдирилмаган ҳолатда ҳам қон айланиш тизимида, буйрак, жигар ва ичак метобализмида айтарли ўзгариш сезилади.

ІІІ - даража– оғир– АЮК 30%дан юқори йўқотилганда кузатилади (70 кг вазнли беморда 1500мл дан 2000 гача), Умумий аҳволи оғир, харакат фаоллиги сусайган, тери ва шиллиқ қаватлар ранги цианотик (қон томирларнинг спазми ҳисобига). Саволларга кечиқиб жавоб беради, кам ҳолларда хушини йўкотади, ипсимон пульс 140 марта 1 дақиқада, қон босими - 50/20 мм рт.ст., бемордаги ваҳималик ҳолати енгил ҳаелни сустлашиши билан алмашинилади, хуши жойида, нафас олиши юзаки рефлекслар сусайган, қон тахлилида енгил лейкоцитоз, Нв – 80 г/л, яққол ривожланган олигурия ҳолати. Қон ўрнини тулдирилмаган ҳолатда қон айланиш тизимида, буйрак, жигар ва ичак метаболизмида сезиларли ўзгариш бўлади. Йўқотилган қоннинг ўрни ўз вақттида тўлдирилмаса беморлар ҳаетий зарур аъзолардаги (жигар, буйраклар) хужайраларни нобуд бўлиши, юрак-қон томир етишмовчилигидан ўлишлари мумкин.

Беморларни кўрилганда терининг ва лабларнинг шиллиқ қаватидаги ран-гпарлик кўзга ташланади; оғир даражадаги қон йўқотишларда шиллиқ қаватлардаги ва тирноқ ости пластинкаларидаги рангпар-кўкимтир ҳолат кузатилади.

Forrest бўйича ярадан қон кетишнинг таснифи:

F I тури –фаол қон кетиши

– I a – пульсловчи тизим билан;

– I b – оким билан.

F II тури – якин орада бўлиб ўтган қон кетиши белгилари

– II а – куриниб турган (қонамаяптган) қон томир;

– II b – епишиб турган тромб-лахтак;

– II с – ялпи кора дог (яранинг кора туби).

F III тури – тоза (оқ) тубли яра.

Ярани тешилишининг клиник белгиси:

Яра касалликларнинг 5-15% да учрайди, эркакларда кўпоқ кузатилади. Бу ҳолатни келиб чиқишига олиб келувчи сабабларга жисмоний зурикиш, алкогол истеъмол қилиниши, ортиғидан кўп еб юбориш. Айрим ҳолатларда яранинг тешилиши кутилмаганда юз беради ва бу ҳолат кўпинча симптомсиз кечувчи яра касаллигида бўлади. Яранинг тешилиш ҳолати ўткир («пичоқ санчигисимон») бошланиб, беморнинг коллаптоид ҳолатига олиб келади. Беморларни текширилганида қориннинг олдинги девори мушакларини «тахтасимон» қаттиқлашуви, қоринни пальпациясидаги ўткир оғриқлар, «Щеткин-Блюмберг» симптомининг намоён бўлиши кузатилади. Кейинчалик, айрим ҳолатларда вақтинчалик ҳолатнинг яхшиланишидан сўнг тарқалган перитонитни ривожланиши юз беради.

Перфоратив яралар таснифи

Этиологияси бўйича:

  • Сурункали ва ўткир ярани тешилиши
  • Симптоматик ярани тешилиши (гормонал, стрессли ва ҳоказо)

    • Локализацияси бўйича:

  • а) меъда яралари

    • – катта ва кичиқ эгирилигидаги;

    – антрал, препилорик, пилорик қисмининг олдинги ёки орқа қисмидаги;

    – меъдани кардиал қисми ёки танасидаги;

  • б)ўн икки бармоқли ичак яралари

    • – олдинги девори

    – орқа девори

    Клиник тури бўйича:

  • а) қорин бушлигига (одатий, ёпик турдаги);
  • б) атипик перфорация (чарви халтасига, катта ёки кичиқ чарвига, қорин парда орти соҳасига, чандиқлар билан беркилган бушликка);
  • в) меъда-ичакдан қон-кетиши билан бирга келиши;
  • г) меъдадан чиқиш қисмининг торайиши билан келиши.

    • Перитонит фазасига кўра (клиник даврлари бўйича):

  • а) кимёвий перитонит фазаси (бирламчи оғриқли шок даври);
  • б) бактериал перитонит ва систем яллигланиш синдромини бошланиши (ёлғон яхшиланиш даври);
  • в) тарқалган йирингли перитонит фазаси (оғир абдоминал сепсис даври).

Чандиқли торайишнинг клиник кўриниши:

Яранинг чандиқланишидан сўнг юз беради, асосан меъданинг пилорик қисми ёки ўн икки бармоқли ичакнинг бошланиш қисмида юз беради. Кўпинча бундай асоратлар тешилган яраларни тиқилишидан сўнг юз беради. Пилорик қисмнинг торайишига хос симптомларга ейилган овқатни қайд қилиш, «сасиган» тухум хидли кёкириш киради. Қоринни пальпациясида эпигастрал соҳадаги «чайқалиш» белгиси (Василенко симптоми), айрим ҳолларда меъданинг кузга куринарли перистальтикаси намоён бўлади. Меъданинг чиқиш қисми декомпенсациялашган стенозида беморларни ориғлашиши, электролит дисбаланси кузатилади.

Чандиқли торайишларнинг таснифи

  1. Компенсациялашган стеноз – меъдадан чиқишнинг сустлашиши билан намоён бўлади (барий 3 соатгача ушланиб қолади).

    2. Меъдадан чиқиш қисмининг ва ўн икки бармоқли ичак ўтиш бўшлиғининг қисман торайиши. Овқат лукмасини меъдадан ўн икки бармоқли ичакка итариш учун меъда девори мушакларини хажми каттала-шиши (гипертрофия), меъдани харакат фаолияти кучаяди. Шундай қилиб меъда лукмани харакатидаги тусикни компенсациялайди.

    Беморни овқатлангандан сўнг меъдани тўлиб колиши белгиси, жигилдон кайнаши, нордон таъмли кёкириш безовта килади. Кўпинча қисман хазм бўлган овқат билан қайд қилиш кузатилади. Қайд килингандан сўнг беморлар да енгиллик хиссиети бўлади. Беморнинг умумий аҳволи ўзгармайди. Рентгеноскопик текширувларда меъда харакат фаолиятини фаоллашуви кузатилади. Стеноз белгилари бўлмайди.

  2. Субкомпенсациялашган торайиш – асорат ривожланишининг ўрта даври бўлиб, катта бўлмаган овқат лукмаларини истеъмолидан сўнг меъдадаги тўлиб қолишлик белгилари кузатилади. (барий меъдада 7 соатдан ортиқ ушланиб қолади).

    3. Бир неча ой ёки бир неча йиллардан сўнг беморларда субкомпенсациялашган торайиш кузатилади. Беморда тез-тез ва кўп микдорда қайд қилиш кузатилади. Қайд қилингандан сўнг енгиллик келади. Меъдани тўлиб кетиши беморларда бехузурликка сабаб бўлади ва беморлар ўзларида сунъий қайд қилишни чақирадилар. Қайд қилинган махсулотлар таркибида бир кунги ёки бир неча кунги овқатлар ҳам бўлади. Кекиришдаги таъм нордондан сассикка ўтади. Кам миқдордаги овқатдан сўнг ҳам меъдани тўлиб кетиши ва оғриқлар кузатилади. Беморлар озиб кетадилар. Ошқозондаги махсулотнинг чайқалиш белгиси киндик ости соҳасида ҳам кузатилади, бу меъданинг кенгайиб кетишидан далолат беради. Рентген текширувида нахорга меъда тулган куринади. Барий билан рентген текширувида меъданинг махсулотларни хайдаш фао-лиятини бузилиши кузатилади.

  3. Декомпенсациялашган торайиш – асорат ривожланишининг оҳирги даври (меъдада барий 7 соатдан ортиқ туриб қолади), беморларни аҳволи сезиларли ёмонлашади.

Субкомпенсация даври 1,5-2 йилдан сўнг декомпенсация даврига ўтади. Бу давр меъдани мотор-эвакуатор фаолиятини кескин сусайиши билан намоён бўлади. Торайиш даражаси кучайиб боради. Қайд қилиш кўп сонли бўлиб, беморларда енгиллик ҳиссиётини олиб келмайди, сабаби меъдани мушаклари овқат махсулотларини тўлиқ хайдаб бериш хусусиятини йукотган бўлади. Сассик кекириш доимий бўлади. Беморларда чанқоқлик авж олиб боради, сабаби қайд қилиш билан беморлар кўп микдорда сувни йукотадилар. Электролитларнинг дисбаланси ҳисобига мушакларда турли хил тортишишлари кузатилади. Беморларни иштаҳаси пасайиб кетади. Ориғлашиш ҳолсизланишгача олиб бориши мумкин. Текширув натижасида меъданинг кескин кенгайиб кетиши, харакатланиш хусусиятини пасайиб колиши, рентген текширувида меъдада кўп миқдорда махсулотнинг борлиги кузатилади.

Яра пенетрациясини клиник кўриниши:

Яра пенетрацияси- бу меъдани ёки ўн икки бармоқли ичак ярасини атрофдаги аъзоларга: меъда ости бези, чарви, ўт қопи ва бошкаларга ўсиб ўтиши. Бу ҳолатда доимий мижғовчи оғриқлар пайдо бўлади, овқат кабул қилиш билан илгаридек боғлиқ бўлмайди, тана харорати кўтарилади, қон тахлилида ЭЧТ ни ортиши кузатилади. Пенетрацияни борлиги рентгенологик ва эндоскопик текширувларда тасдиқланади.

Пенетрацияни ривожланиш даражаси:

  • Яра меъдани ёки ўн икки бармоқли ичакнинг барча қаватларига тарқалиш даражаси.
  • Қўшни аъзога бириктирувчи тўқима ила ўсиб кириш даражаси. Қўшни аъзо ташқи қобиги билан чандиқли бирикма кўринишида туташади.
  • Ярани аъзони тўқимасига ўсиб кириш даражаси.

    • Ярани малигнизациясининг клиник кўриниши:

    Малигнизация – ярани ёмон сифатли кўриниш тусига ўтиши. Кўп ҳолларда меъдани инфильтратив-яра формасига эга бўлган саратон касаллиги билан адаштириш мумкин. Ташхислаш хар доим ҳам осон кечмайди. Меъда ваўн икки бармоқли ичак яраларига хос бўлган даврийлик белгиси ва касалликнинг кечишидаги ўзгариш ҳоллари ярани малигнизациясига ўтиш ҳоли деб баҳолаш мумкин. Қон тахлилида камқонлик ва ЭЧТ ўсиши кузатилади. Якуний ташхис яранинг хар хил қисмларидан олинган биоптатларни гистологик текширувидан сўнг куйилади.

    Ўн икки бармоқли ичак яраси саратон касаллиги ҳолатига ўтиши камдан-кам учрайди. Меъда ярасини малигнизацияси 15-20%ни ташкил этади. Айниқса, меъданинг катта эгрилиги ва пилорик қисми яраларида учрайди. Катта эгрилик яраларини тахминан 90% ёмон сифатли кўринишга ўтади.

  • Кўп ҳолларда меъдани каллёз яралари 40 ёшдан ошган беморларда малигнизацияга учрайди.
  • Хажми 1,5см дан катта бўлган яраларга потенциал ёмон сифатли яраларга каралгандек муносабатда бўлиш керак.
  • Малигнизация ҳолати ярани четки қисмларидан бошланиши кўп кузатилади, камрок ҳолларда тубидан бошланади.
  • Малигнизация ҳолати симптомларни ўзгариши, касалликни кечиши ва даврийлигини бузилиши, иштаҳани пасайиши, оғриқларни овқатни кабул қилиш билан боғлиқлигини ўзгариши, орикланиб кетиш, камқонликни пайдо бўлиши кабилар билан намоён этади.
  • Қон тахлилида камқонлик. ЭЧТ ни ўсиши кузатилади.
  • Якуний ташхис яранинг хар хил қисмларидан олинган биоптатларни гистологик текширувидан сўнг куйилади.

    • 5. Ташхислаш критерийси:

  • Клиник- эпидемиологик курсаткичлар
  • Лаборатор тасдиқ шарт эмас

6. Лаборатор – инструментал текширув усулларини минимал руйхати: Лаборатор текширув усуллари:

  1. Қоннинг умумий тахлили яра касаллигининг асоратсиз кечишида кўпинча ўзгаришсиз бўлади. Айрим ҳолатларда гемоглобин ва эритроцит-ларни бирмунча кўтарилиши ёки аксинча камқонлик кузатилиб, ярадан қон кетишини белгиси хисобланади. Лейкоцитоз ва ЭЧТ ошиши яра касаллигининг асоратланган ҳолатларида кузатилади.
  2. Ахлатни яширин қонга текширув.

Инструментал текширув усуллари:

  1. Эзофагогастродуоденофиброскопия нишонланган биопсия билан: яра хосил килган емирилиш чегараси, уни жойлашган ўрни, ярани характери, атрофдаги шиллиқ қаватини яллигланиш даражаси ва яра асоратланганлиги бор ёки йуклигини курсатиб беради.

    2. -Ярага қарши даво чорасининг объектив мониторинги ва чандиқланишни тезлиги ва сифатини кузатиш имконини беради;

    -ярага турли хилдаги дори воситаларини махаллий куллаш ва каминтенсивликка эга бўлган гелий-неон лазери ердамида терапия ўтказиш мумкин.

  2. Рентгенконтраст текшируви:

Меъда ва ўн икки бармоқли ичак ярасини рентгенологик белгилари:

1) «токча» симптоми (шиллиқ қаватини шакли) атрофдаги яллигланган буртмаси билан;

2) токча ни устидан шиллиқ қаватни осилиб туришлиги;

3) «курсаткич белги» симптоми (Де Кервена симптоми);

4) емирилган қисмдан барий моддасини зудлик билан ўтиши (махаллий гипермобиллик симптоми);

5) нахорда меъдада кўп микдорда суюкликни бўлиши (носпецифик белги).

7. Дифференциал ташхислаш:

Сурункали гастрит

Сурункали гастрит яра касаллигидан диспептик белгиларни ривожланганлиги билан ажралиб туради. Кўпинча қориннинг юкориги қисмида оғирлик ҳисси бўлади, кам микдорда кабул қилинган овқатдан кейин ҳам тезда туйиб кетишлик белгиси, ич келишининг бузилиши бўлади. Қиска муддатли кўзгиш даври, оғриқлар интенсивлиги сустлирок кечади. Даврийлик кузатилмайди. Беморларни умумий аҳволи ўзгармайди.

Сурункали гастроэнтерит

Сурункали гастроэнтерит худди меъда ярасидагидек овқатлангандан сўнг эпигастрал соҳадаги оғриқлар билан намоён бўлиши мумкин. Оғриқлар ичакдаги товушлар билан бирга кечади, пайпаласланганда оғриқлар асосан киндик ва киндик ости соҳасида бўлади. Аҳлатда тўлиқ парчаланмаган махсулотлар (мушак толалари, нейтрал ёглар, крахмал) кўп миқдорда аникланади. Рентгенологик белгиларидан қонтрастни ингичка ичакдан тезлик билан эвакуацияси. ёнбош ичакни тезда тўлиб қолиши кузатилади.

Дуоденит и пилородуоденит

Дуоденит и пилородуоденит айрим ҳолларда яра касаллигини эслатади. Бу касалликларга ҳос:

1) оч ҳоллардаги ва кечасиги доимий оғриқлар енгил овқатлангандан кейин осонлик билан кайтади;

2) интермиттирловчи кечиши қисқа муддатли зурайиш даврини қисқа муд-датли ремиссия даври билан алмашиниши кузатилади. ЭГДФС да аниқлик киритилади.

Яра касаллигини перидуоденитлар билан ҳам дифференсациялаш керак бўлади. Бу касалликлар ўн икки бармоқли ичак яраси касаллиги дан кейин келиб чиқади. Яра битганидан сўнг асорат бўлиб қолган перидуоденит оғриқларни камроқ беради, даврийлик белгиси кузатилмайди. Ярасиз кечувчи перидуоденитлар ҳолецистит, яллигланган ўн икки бармоқли ичак дивертикули ларнинг асоратлари ҳам бўлиши мумкин.

Меъда саратони

Меъда саратони бошланиш даврида турли клиник кўринишларда намоён бўлади ва яра касаллигига ўхшаш кечади. Ўсма пилорик қисмда жойлашган бўлса, оғриқларнинг интенсивлиги кучлирок бўлади, меъдани ширасини ажралиши сақланган бўлади. Айниқса ўсманинг яра-инфильтратив ва бирламчи яра турларидан ажратиш қийин кечади. Меъда ўсмасига қисқа касаллик тарихи, беморларнинг кекса ёшлиги, умумий ҳолсизликка шикояти, тез чарчаш, овқатланишга боғлиқ бўлмаган доимий мижғовчи оғриқлар хосдир. Кўп ҳолларда камқонлик, ЭЧТни ошиши. Инфильтратив-яра туридаги ўсмаларда қўлланилаётган даво чораларининг самарасизлиги кузатилади. Рентген текширувида токча атрофидаги меъда деворини харакатсизлиги, қирраларини узук-юлуклиги кўринади. Меъда ўсмаси ва ярасини киесий ташхислашда касалликни динамикада кечиши, рентгенологик текширув, гастроскопия гистологик текширув билан муҳим ўрин тутади.

Ўт-тош касаллиги ва сурункали ҳолецистит

Бу турдаги касалликлар ҳам айрим ҳолларда яра касаллигига ўхшаш кечиши мумкин. Бу касалликларда ҳам қориннинг юқори қисмидаги оғриқлар ва диспепсик белгилар учрайди. Авваламбор бу турдаги касалликлар кўпинча семизлик билан хасталанганларда, аёлларда, гиперстеник турдаги инсонларда учрайди. Овқатлангандан сўнгги оғриқлар кўпоқ бу беморларда овқатнинг тури билан боғлиқдир (ёгли таомлар, гўшт, тухум, ўткир ва мариновкаланган…). Оғриқлар овқатлангандан кейин турли даврларда бўлиб, турли интенсивликда ва турли давомийликда бўлади. Кўп ҳолатларда оғриқлар санчувчи кўринишда кечади. Оғриқлар ўнг қовурга остида бўлиб куракка ва ўнг елкага таркалиши мумкин. Вақти билан саргайиш белгилари кузатилиши мумкин.

Беморларда оғриқлар пайпаслаганда ўнг ковурға остида кузатилади, жигарни катталашиши бўлади. Ортнера, Мерфи, френикус-симптомлар мусбат бўлади.

Рентгенологик, гастроскопик ва ультратовуш текширувлар ёрдамида касалликларни ажратиб олиш мумкин бўлади.

Сурункали панкреатит

Кечиши бўйича яра касаллигига ўхшаб кетиши мумкин. Касалликни яра касаллигидан фарқлашда худди ўт-тош касаллигида кўрсатилгандек белгиларга ва текширув усулларига эътибор бўлиш керак бўлади.

Сурункали аппендицит

Бу касаллик ҳам яра касаллигига бир оз ўхшаб кетади. Бунда ҳам оғриқлар овқатлангандан кейин эпигастрал соҳадан бошланади, бу ҳолат инфекцияни лимфатик тизим бўйича тарқалиб пилорик, илеоцекал сфинктерларини рефлектор спазми билан боғлиқ бўлади. Касаллик тарихига аҳамият бериш керак бўлади, бу беморларда ўткир аппендицит белгилари бўлиб ўтган бўлиши мумкин. Оғриқлар пайпаслаганда кўпоқ илеоцекал соҳада бўлади.

Меъда ва ўн икки бармоқли ичак дивертикуллари Кўпинча симптомларсиз кечади ҳажми катталашганида ёки яллиғланиш жараёни қўшилганда эпигастрал соҳада оғриқ оғирлик ҳисси пайдо бўлади. Ташҳислашда ЭГДФС ва рентгенологик текширув ёрдамида амалга оширилади.

Юкорида келтирилган касалликлардан ташкари меъда ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллигини қиёсий ташхислашда кам учраши мумкин бўлган меъда сили, сифилиси, табетик криз кабиларга ҳам аҳамият бериш керак бўлади.

9. Базис терапия:

Асоратланмаган яра касаллигини даволаш – бу жисмоний ва психик зўриқишларни олдини олиш, пархез (енгил хазм бўлувчи таомлар, кун давомидаги овқатланиш сонини 4-5 мартага бўлиб истеъмол қилиш), чекиш ва спиртли ичимликларни истеъмол қилмаслик, дори-дармонли терапия.

10. Этиотроп терапия:

  • Хлорид кислотасини ишлаб чиқарилишини камайтириш (меъдани шиллиқ қаватини ҳимояси ва антибиотикларни таъсир этиши учун шароитни яратиш).
  • Меъда ва ўн икки бармоқли ичак шиллиқ қаватини H. pylori дан тоза-лаш.
  • Қайталаниш ва асоратни олдини олиш.

    • Секрецияга қарши давони асосий қоидаси.

  • Меъда ички рН мухитини сутка давомида (тахминан 18 соат) ичида 3 дан юкори кўрсаткичда сақлаб туриш керак.
  • Бугунги кунда бу талабга фақатгина протон помпа ингибиторлари (ППИ) жавоб бера олади.
  • ППИ ларини қабул қилиш ишлаб чиқилган протоколга асосан бўлиши шарт (омепразол 10 мг/сут, рабепразол 20 мг/ сут, лансопразол 30 мг/сут, пантопразол 40 мг/сут, эзомепразол (нексиум) 40 мг/сут) эндоскопик назорат остида ўн икки бармоқ ичак яра касаллигида 4-6 хафтадан сўнг, меъда яраларида 6-8 хафтадан сўнг.

11.Патогенетик ва симптоматик терапия:

Биринчи қатор давоси:

– ППИ стандарт дозада суткасига 2 махал

– Кларитромицин (Макролидлар) 500 мг суткасига 2 махал

– Амоксициллин (Пенициллинлар) 1000 мг суткасига 2 махал ёки Метронидазол (Протозойларга қарши дори моддалари) 500 мг суткасига 2 махал

Даволаш давомийлиги – 7 кундан кам эмас, 10 кунгача

Иккинчи қатор давоси:

– ППИ стандарт дозада суткасига 2 махал

– Висмут субцитрати (гастропротекторлар) 120 мг сутк. 4 маҳал

– Метронидазол 500 мг суткасига 3 махал

– Тетрациклин (антибиотиклар, поликетидлар) 250 мг сут.4 маҳал.

Даволаш давомийлиги – 10 кундан кам эмас, 14 кун

12. Хирургик давога курсатмалар:

Хирургик давога кўрсатмаларни икки турга мутлоқ ва нисбийга бўлиш мумкин:

Мутлок:

  1. Ярани тешилиши;
  2. Ярадан профуз қон кетиши, геморрагик шок белгилари билан ёки дори-дармонларга резистент ҳолат;
  3. Стеноз ҳолати мавжудлиги;
  4. Қайта қон кетиш хавфи ёки қайта қон кетиш ҳолатларида;
  5. Ўсиб утувчи яралар;
  6. Гистологик тасдиқланган ёмон сифатли кўринишга ўтган яралар.

Нисбий:

  1. Яра касаллигининг оғир кечиши: касалликни йил давомида 2 марта так-рорланиши, стандарт давони самарасизлиги;
  2. Анаъанавий даво чораларини қўлланганда ярани узоқ муддат давомида чандиқланмаслиги: меъда яраси – 8 хафтадан зиёд ўн икки бармоқли ичак ярасида – 4 хафтадан зиед;
  3. Адекват даводан сўнг ҳам кайта қон кетиш ҳолати;
  4. 4-6 ой мобайнида чандиқланмаётган каллёз яралар;
  5. Тешилишдан сўнг тикилган яраларни қайта кўзгаш ҳолати;
  6. Кўп микдорда ишлаб чиқарилаётган меъда шираси билан кечувчи кўп сонли яралар;
  7. Тўла қонли даволанишга доимий шароитни йуқлиги;
  8. Беморни батамом яра касаллигидан халос бўлиш ҳоҳиши;
  9. Дори-дармонлар таркибидаги моддаларни кўтара ололмаслик.

13. Яра касаллигида қўлланиладиган операция усуллари:

Асоратланмаган яра касалликларида бажарилади:

  1. Меъдани 2/3 қисмини резекцияси Бильрот 1 усулидаги гастродуоденоанастомоз билан;
  2. Меъдани 2/3 қисмини резекцияси Бильрот 2 усулидаги гастроэнтероанастомоз билан.

Асоратланган яра касалликларида бажарилади:

Қон кетиш ҳолатларида:

- Қон кетиб турган ярани тикиш.

Тешилган яра ҳолатларида:

- Тешилган ярани Оппель-Поликарпов усулида тикиш.

Чандиқли торайишларда:

- Пилоропластика (Финней, Гейнеке-Микулич, Джабўлей бўйича).

Ярани ўсиб кириш ҳолатида:

-ўн икки бармоқли ичак орқа деворини ярадан ажратиб олинади, ярадан сўнгги хосил бўлган дефект дуоденопластика йули билан тикланади.

- Меъдани дистал резекцияси, пилорик қисмдаги тикловчи гстродуоденоанастомоз билан.

- Ярани олиб ташлаш ва селектив проксимал ваготомия, дуоденопластика билан.

«Қийин» яраларда:

- Finsterer-Bancroft-Plenk бўйича меъдани резекцияси ва ярани «ўчириш».

14. Профилактика:

Бирламчи ва иккиламчи профилактикага тақсимлаш мумкин.

Бирламчи профилактика, бирламчи - касалликни ривожланишини олдини олишга қаратилади. Иккиламчи – касалликни кўзиш ва қайталанишини олдини олишга қаратилади.

Бирламчи профилактикага:

  • Helicobacter pylori ни юқиб қолишидан эҳтиёт чорасини қуллаш. Шахсий гигиена қоидаларига эътибор бериш керак.
  • Спиртли ичимликлар ва тамаки чекиш ни тўлиқ тўхатиш керак.
  • Оғиз бўшлиғи гигиенасига эътибор.
  • Сурункали ва ўткир касалликларни ва гормонал дисбалансларни даволаш.
  • Озик-овқат махсулотларини истеъмол қилишга эътибор бериш керак. Дудланган, ўткир таомлардан, газланган ичимликлардан, иссиқ ва совуқ махсулотларни қабул қилишдан сақланиш керак.
  • Яра чақирувчи дориларни доимий қабўл қилмаслик.
  • Спорт ва дам олишга эътибор бериш керак.

    • Иккиламчи профилактика стационар шароитда амалга ошириш кераклиги:

  • Кузги ва баҳорги даврларда касалликни қайталанишига қарши даволаниш ва турли ҳил физиотерапевтик ва ўсимликлардан тайёрланган махсулотлар билан даво амалиётларини қўллаш.
  • Санатор-курорт шароитларда даволаниш.
  • Гастроэнтеролог кўрсатган пархезга амал қилиш.
  • Сурункали инфекция ўчоқларини санациялаш.
  • Ярани доимий мониторинги.
  • Барча чора-тадбирларга амал қилиш.