Мия чайқалиши билан касалланган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси

09.01.2015

Асос:

Мия чайқалиши бўлган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк боскичида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Мия чайқалиши билан касалланган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ ва ҳамшира (тегишли патология аниқланса - терапевт).

Клиник стандартлар маълум бир касалликнинг аниқ нозологик шакли, синдроми ёки клиник ҳолатида беморга кўрсатиладиган тиббий ёрдамнинг минимал зарурий ҳажмининг расмий тавсифидир.

Баённома - расмий ҳужжат бўлиб, унда бажарувчилар риоя қилувчи процессуал фаолиятлари, қоидалар, одатлар ва шартлар йиғиндисига асосланади.

Ишчи гуруҳ: ЎзР ССВ РНХИМ директори, профессор Кариев Г.М., тезкор нейрохирургия бўлими бошлиғи Бобоев Ж.И., ва шифокор-нейрохирурглар: Муминов А.К., Асланова М.А., Ким А.А., Абдурасулов Ф.Х.

Бемор модели.

Нозологик шакли: бош мия чайқалиши;

ХКТ бўйича мос код – 10: S-06.0.
Босқичи : ҳар қандай;
Асоратлари: Асоратлардан қатъий назар.

Мия чайқалиши касаллиги асосида ҳужайра босқичидаги (пластинкасимон мембраналар, синапслар) микроструктуравий ўзгаришлар ва физиологик бузилишлар ётади.

Мия чайқалиши ҳолатларида шакл ва даражалар фарқланмайди.

Касаллик ташхиси учун тиббий муолажалар ва хизматлар рўйхати

Асосий:

Мия чайқалиш касаллиги симптомлари:

Умумий симптомига (шикастдан сўнг бир неча сония ёки дақиқага ҳушини йўқотиш), амнезия, бош оғриғи, кўнгил айниши киради;
Вегетатив белгиларига (асосан акрацианоз, гипергидроз, айниқса кафтларда, демографизм бузулиши, субфебрилитит, қон босими беқарорлиги, тахикардия ва брадикардия) киради.

Анамнестик кўрсаткичларни ўрганиш:

Шикастланиш шароити;
Орттирилган шикаст даври;
Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;
Тутқаноқлар кузатилиши.

БМЧ касаллигини бош миянинг енгил шикастидан фарқловчи энг асосий ташхис кўрсаткичи бу - мия гумбази ва бош мия суяги асосида синиш, субарахноидал қон қуйилиши, ҳамда КТ (МРТ)да ўзгаришларнинг йўқлигидир.

Бош мия чайқалишидан кейинги давр:

Когнитив бузилишлар (эътиборни, хотирани жамлашнинг сусайиши);
Кайфият (тушкунлик, жиззакилик, хавотир);
Жисмоний саломатлик (бош айланиши, бош оғриғи, уйқусизлик, тез чарчаш, нур ва товушларга таъсирчанликнинг ортиши).

Бош мия чайқалиши ташхиси:

Невропатологик ва соматик текшириш;
Икки тамонлама бош суягининг рентгенографияси;
Эхо-ЭС;
Дифференциал ташхисда ликвор тахлилини аниқлаш учун люмбал пункция;
Бош мия КТ (невропатологик симптоматика ва умумий ҳолатни ёмонлашувида);
Қоннинг умумий тахлили, сийдикнинг умумий тахлили;
Қондаги алкоголь ва қанд миқдорини аниқлаш (қандли диабет гумон қилингани ҳолатида).

Бош мия чайкалиши билан беморларни умумий кузатиш ва касалликни даволаш (асосий ва қўшимча).

Даволаш.

Асосий усул – консерватив даволаш. Медикаментоз даволаш меъёрий дегидратиция, седация ва симптоматик даволашни ўз ичига олади (клиник кўринишларга кўра).

Юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида жароҳатда бирламчи хирургик ишлов амалга оширилади ва қоқшолга қарши анатоксин юборилади.

Даволаш самарадорлиги, натижалари муддати ва белгилари.

Умумий ҳолат яхшиланиши ва умумий симптоматикаси камайиши (орқага қайтиши).

Невропатологик ва нейрохирургик бўлимларда даволаниш муддати ўртача 4 кун. Юмшоқ тўқималар шикастланиши ҳолатида 8 кун. Кейинги даволаш амбулатор шароитда невропатолог шифокор назоратида давом эттирилади.

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Терапевт-шифокор маслахати		1
Отоларинголог-шифокор маслахати		Кўрсатмаларга кўра
Офтальмолог-шифокор маслахати		Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Клиник қон тахлили *	+	1
Клиник сийдик тахлили*	+	1
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+ -	1
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+ -	1
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+ -	1
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+ -	1
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+ -	1
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+ -	1
Коагулограмма**	+ -	1
Гематокрит катталикларни аниқлаш (кўрсаткичини)***	+ -	1
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+ -	1
Бош суягининг икки томонлама рентгенографияси	+ -	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+ -	1
Люмбал пункция **	+ -	1
Бош миянинг асосий артерияларининг ультратовуш допплерографияси***	+ -	1

Фармакотерапия

Фармакотерапия гуруҳларининг номланиши

Анальгетик-антипиретиклар

Қайт қилишга қарши препаратлар

Турли гуруҳ диуретик дори воситалари

Шикаст мавжудлиги ҳолатида антибиотиклар

Бош мия чайқалишининг дифференциал ташхиси:

-Неврозлар;

-Ўткир респиратор вирусли инфекция;

-ЎИИ;

Бош мия чайқалиши билан беморлар мурожати ҳолатида илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ (умумий амалиёт шифокори) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Шикастланиш шароити;

- Орттирилган шикаст даври;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

- Тутқаноқлар кузатилиши;

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош мия чайқалиши ташхиси билан бемор ТТБ га юборилади.

Мия чайқалиши билан беморлар мурожаат қилган ҳолатда ТТБ босқичида шифокор даволаш тактикасинингининг кетма-кетлиги:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида);

- Орттирилган шикаст даври;

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма (зарур бўлганида);

- Қон биокимёвий тахлили (зарур бўлганида);

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Окулист маслахати.

Беморни олиб бориш усули:

Бу босқичда бемор ҳолати қўйиладиган ташхисдан келиб чиқиб индивидуал баҳоланади. Агар беморга бош мия чайқалиши ташхиси қўйилган бўлса, беморга мос симтоматик даво белгиланади ва умумий ҳолати даволаш масканида кузатилади.

Бош мия чайқалишидаги прогноз:

Эпидемиологияси – 60-90%

Ўлим ҳолати – 0%

Оғирлашуви: 97,1% - саломатликниг тикланиши 2,9% - ўртача ногиронлик.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида тиббий хизматларни олиб боришда қуйидаги натижалар келиб чиқиши мумкин:

Тузалиш;
Ўртача ногиронлик;

Клиник баённомасига кўра даволаш қуйидагича ўтказилади: поликлиника шароитида невропатолог кузатувида, шаҳар ёки вилоят шифохонасида. Бош мия чайқалишили беморлар ихтисослаштирилган тиббиёт муассасаларида даволанишга муҳтож эмаслар.

Бош мия енгил шикастига эга беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси

Асос:

Мия чайқалишили беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк босқичида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош мияси енгил шикастланган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, анестезиолог-реаниматолог ва ҳамшира (шунга оид патология аниқланганлиги ҳолатида - терапевт).

Ишчи гуруҳ: ЎзР ССВ РНХИМ директори, проф Кариев Г.М., шошилинч нейрожарроҳлик бўлим бошлиғи Бобоев Ж.И., ва нейрожарроҳ шифокорлари: Муминов А.К., Асланова М.А., Ким А.А., Абдурасулов Ф.Х.

Бемор модели.

Нозологик шакли: бош миянинг енгил шикасти;

ХКТ бўйича мос код – 10: (S-06.3, S02.0, S02.1)
Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Бош миянинг енгил шикасти БМШ таркибида 2-ўринни эгаллайди, бош мия шикастланган беморларнинг 10-15% аниқлананиб, енгил БМШ ҳисобланади. Бош мия шикасти енгил кўриниши мия шикасти маҳаллий ўчоғи пайдо бўлиши ва нуқтадек катталикдаги қон оқиши билан тавсифланади.

Енгил шаклдаги бош мия шикасти оғирлиги Глазго кома шкаласи бўйича 13-14 бални ташкил қилади.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати.

Асосийлари:

Бош мия енгил шикасти симптомлари:

Мия умумий симптоматикаси – бир неча сониядан 30 дақиқагача ҳушни йўқотиш, амнезия, бош оғриғи,кўнгил айнаши, қайт қилиш.
Вегетатив симптоматика – акроцианоз, гипергидроз, дермографизм бузулиши, томир уриш беқарорлиги – тахикардияга ўзгарувчи брадикардия, субфебрилитет ва тремор.
Унчалик яққол кўринишга эга бўлмаган марказий невропатологик симптоматика (пайдо бўлувчи анизокория, нистагм, кўриш сезгиларининг пасайиши, конвергенция сусайиши, мушак гипотонияси, статик атаксия, Маринеско Радович симптоми). Беморларнинг кўпчилиги 10 – кунда шифохонадин чиқадилар.

Бош мия енгил шикастида марказий невропатологик белгиларсиз бош мия гумбази ва бош суяги асосида синиш мавжуд бўлган холда ташхис учун хизмат қилиши мумкин.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Шикастланиш шароити;

- Ортирилган шикастланиш даври;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

- Тутқаноқлар кузатилиши.

Бош мия енгил шикасти ташхиси:

- Сўров;

- Невропатологик ва маҳаллий кўрик;

- Нейрохирургик касалликларни инструментал ташхислаш усуллари (ЭХО-ЭГ, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Бош мияси енгил шикастланган беморларни умумий кузатиш(асосий ва қўшимча):

Асосий усул – самарали даволаш;

Медикаментоз даволаш: дегидратацион, седатив, юрак қон томир, ноотроп, симптоматик даволашни ўз ичига олади( клиник белгиларга кўра);

Қўшимча –антибиотиктерапия (ото- ёки назогемоликворея аниқланганида).

Самарадорлик белгилари, муддати ва даволаш натижаларини баҳолаш.

Стационар даволаш 8-10 кунни ташкил қилади. Кейинги даволаниш амбулатор шароитда.

Бош мия енгил шикасти дифференциал ташхиси:

- Бош мия ўртача шикасти;

- Бош мия чайқалиши.

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати	+	1
Шифокор- отоларинголог маслахати	+	Кўрсаткичларга кўра
Шифокор –офтальмолог маслахати	+	Кўрсаткичларга кўра
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	1
Сийдик клиник тахлили*	+	1
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	1
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	1
Қон зардобидаги глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	1
Қон зардобидаги креатининни аниқлаш**	+	1
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	1
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	1
Коагулограмма**	+ -	1
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+ -	1
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+ -	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+ -	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+ -	1
Люмбал пункция **	+ -	1
Бош асосий артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+ -	1

2.Бош мияси енгил шикастланган беморлар мурожаат қилган ҳолатда даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП):

Керакли хужжатларни ва УАШ(умумий амалиёт шифокори) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото ва назогемоликворея).

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош миянинг енгил шикасти ташхиси билан бемор ТТБ га юборилади.

2. Бош мияси енгил шикастланган беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жарроҳ даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото ва назогемоликворея);

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош мия суяги рентгенографияси;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни даволаш усули:

Бу босқичда бош мияси енгил шикастланган беморда консерватив даволаш ўтказилади.

Фармакологик гурухлар номлари

Седатив воситалар (Валериана экстракти, централ Б, седавит (комабинир)ва бошқалар)

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам)

Нейропротекторлар (цитиколин, этиллметилгидроксипиридинол сукцинат)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Турли гуруҳ диуретик воситалари (фуросемид, ацетазоламид)

Флора таъсирчанлигига кўра антибиотиклар.

Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикаси кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

Невропатологик ва соматик кўрсаткичлар;
Бош суягини 2 томонлама рентгенография қилиш (олди-орқа, ён);
ЭХО-ЭГ, ЭЭГ (5-7-кунга келиб);
Люмбал пункция ликвор тахлили билан;
Бош мия КТ(МРТ) (стационарга ётқизилганида, невропатологик белгиларларнинг чуқурлашувида);
Қон гуруҳи ва резус факторини аниқлаш;
RWва ОИТС учун қон тахлили;
Алкоголь мавжудлигини аниқлаш учун қон тахлили.

Даволаш консерватив. Стационар даволаш 8-10 кунни ташкил этади.

Бемор ахволининг яхшиланишининг клиник белгилари:

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Невропатологик симптоматиканинг камайиши.

Бош мия енгил шикастида прогноз:

Эпидемиологияси – 10-15%

Ўлим ҳолати – 0%

Оғирлашуви: 97,1% - саломатликниг тикланиши. 2,9% - ўртача ногиронлик.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача инвалидизация;
Иккиламчи менингоэнцефалит.

Клиник баённомага кўра даволаш қуйидагича ўтказилади: шаҳар ёки вилоят шифохонасида. Бош мияси енгил шикастланган беморлар ихтисослаштирилган тиббиёт муассасаларида даволанишга муҳтож эмаслар.

Бош мия ўртача оғирликдаги шикасти касаллиги билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Бош мия ўртача оғирликда шикастланган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош мия ўртача шикастли беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, анестезиолог-реаниматолог ва ҳамшира (шунга оид соматик патология ҳолатида - терапевт).

Ишчи гуруҳ: ЎзР ССВ РНХИМ директори, проф Кариев Г.М., шошилинч нейрожарроҳлик бўлим бошлиғи Бобоев Ж.И., ва нейрожарроҳлик шифокорлари: Муминов А.К., Асланова М.А., Ким А.А., Абдурасулов Ф.Х.

Бемор модели.

Нозологик шакли: бош мия ўртача оғирликдаги шикасти;

ХКТ бўйича мос код – 10: S-06.3, S-06.5)
Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Бош мия ўртача шикастланиш ҳолати бош мия шикастлари ичида 8-10% аниқланади, оғир БМШга оид. Бош мия ўртача оғирликда шикастланганлиги геморрагик ўчоқларнинг кўпайиши, мия тўқимасининг геморрогик имбибицияси (сўриб олиши) ва пардаланган қон қуйилиши билан тавсифланади. Бош мия ўртача оғирликда шикастлангани беморларда оғирлиги кўрсаткичи Глазго кома шкаласи бўйича 9-12 баллга тенг.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосий:

Бош мия ўртача шикастланиш касаллигининг симптомлари:

Клиника ва ташхис:

Умумий ва менингеал симптоматикаси- бир неча ўн дақиқадан то бир кунгача ҳушини йўқотиш, амнезия, бош оғриғи, кўнгил айниши, қайт қилиш, рухият бузилиши, Керниг сиптоми, энса мушакларининг таранглашуви;
Шикастланган ҳудудга кўра асосий невропатологик симптоматика (пайдо бўлувчи анизокария, нистагм, кўриш сезгиларининг пасайиши, конвергенция сусайиши, мушак гипотонияси, статик атаксия, Маринеско- Радович симптоми, қўл-оёқлар фалажи, сезишдаги бузилишлар, патологик симптомлар);
Ҳаётий фаолият кўрсаткичларининг бузулиши(брадикардия ёки тахикардия, артериал босим кўтарилиши, нафас тезлашиши);
Ўзига хос КТ - белгилар бош миянинг ўртача оғирликда шикастланишида тарвматик субстрат мавжудлиги аниқланади. Бош миянинг ўртача оғирликда шикастланишида бош мия эзилиши, бош миянинг марказий тузилмаларининг соғлом томонга 5 мм силжиши, базал цистерналар шикастланмаган ҳолда;
Бош мия рентгенографияси - бош миянинг ўртача шикастланганлиги ҳолатида кўпинча мия гумбази суяклари ва бош мия суяги асосида синиш, катта ҳажмли субарахноидал қон қуйилиши аниқланади.

Бош мия ўртача оғирликда шикастланиши ташхис белгилари

Бир неча дақиқадан бир кунгача ҳушини йўқотиш, КТ белгилари - марказий невропатологик симптоматика, мия гумбази суяклари ва бош мия суяги асосида синиш, катта ҳажмда субарахноидал қон қуйилишининг мавжуд бўлиши.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Шикаст келиб чиқиши;

- Шикастланиш ортирилган вақти;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

- Тутқаноқлар кузатилиши.

Бош мия ўртача оғирликда шикастланганлигининг ташхиси

- Анамнез тўплаш;

- Невропатологик ва маҳаллий текшириш;

- Нейрохирургик касалликлар инструментал текшириш усуллари (ЭХО-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Бош мия ўртача оғирликда шикастланган беморларни умумий кузатиш (асосий ва қўшимча)

Анъанавий даволаш:

Асосий усул - консерватив даволаш ва интенсив даволаш кетма-кетлиги. Юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида жароҳатга бирламчи хирургик ишлов берилади, қоқшолга қарши анатоксин юборилади.

Ликвор тозаланишига қадар такрорий люмбал пункция.

Жарроҳлик амалиёти эзилиш-силжиш намоён бўлганида -декомпрессив трепанация, вентрикуляр дренаж кўринишида амалга оширилади. Медикаментоз даволаш ликвор босими яҳшилангунга қадар дегидрацион даволашни, ҳамда ноотроп, симптоматик терапияни ўз ичига олади(клиник белгиларга кўра).

Бош мия ўртача оғирликдаги шикастланишининг дифференциал ташхиси:

- Бош мия енгил даражали шикасти;

- Менингитлар;

- Бош мия оғир даражали шикасти.

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Неча марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати	+	1
Шифокор- отоларинголог маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Шифокор –офтальмолог маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	2
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	2
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	3
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	2
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	Ликвор санациясигача
Комапьютер айланма томографияси контраст кучайтиришсиз***		Жарроҳликкача Жарроҳликдан кейин 1-8 кун
Бош асосий артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+	1

3.Бош мия ўртача оғирликда шикастланган беморлар мурожаатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(умумий амалиёт шифокори) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото ва назогемоликворея).

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош миянинг ўртача оғирликдаги шикасти ташхиси билан бемор ТТБ га юборилади.

2. Бош мия ўртача оғирликда шикастланган беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикаси кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото ва назогемоликворея);

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош мия суяги рентгенографияси;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни олиб бориш усули:

Бу босқичда бош мия ўртача шикастланган бемор жарроҳлик амалиётига таълуқли белгилар йўқлиги ҳолатида консерватив даволанади. Нейрохирургик манипуляция ўтказилиши заруратида ихтисослаштирилган муассасага жунатилади.

Фармакалогик гурухлар

Седатив воситалар (Валериана экстракти, централ Б, седавит (комабинир)ва бошқалар)

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тутқаноққа қарши воситалар (карбамазепин, вальпроатлар, ламотриджин)

Спазмолитик воситалар (папаверин, но-шпа)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Турли гуруҳ диуретик воситалари (фуросемид, маннитол, ацетазоламид)

Флора таъсирчанлиги бўйича антибиотиклар

Е ва К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Қон ивишига таъсир қилувчи воситалар, антикоагулянтлар

Тўқима алмашинуви жараёнига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров))

4. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим: Бош мия ўртача шикастланган беморлар нейрохирургик бўлимларда стационар даволанишлари лозим.

Ташхис ўз ичига қуйидагиларни олади:

Невропатологик ва соматик кўрик;
Бош суягини 2 томонлама рентгенография қилиш (олди-орқа, ён);
Эхо-ЭГ, ЭЭГ (5-7-кунга келиб);
Люмбал пункция ликвор тахлили билан;
Бош мия КТ(МРТ) (стационарга ётқизилганида, невропатологик симптоматикларнинг чуқурлашувида);
Қон гуруҳи ва резус факторини аниқлаш;
RWва ОИТС учун қон тахлили;
Алкоголь, қондаги қанд миқдори, мавжудлигини аниқлаш, Раппорт синови учун қон тахлили;
Қоннинг биокимёвий тахлили;
Қон ивишини назорат қилиш;
Офтальмолог, отоневропатолог маслахатлари (биргаликда);
Шифохонадан чиқишидан аввал психиатор шифокор кўриги;

Даволаш натижаларининг самарадорлик белгилари, муддати ва уларни баҳолаш.

Бош мия ўртача оғирликдаги шикасти ҳолатида ўлим ўртача 9% ташкил этади.

Шифохонадан чиқариш бош мия зарарланиш белгиларининг умумий ва ўчоқлари регрессиясида, КТ маълумотларига кўра шикастнинг геморрагик ўчоғи резорбциясига кўра амалга оширилади.

Нейрохирургия бўлими ва интенсив даволаш бўлимида ўртача стационар даволаш 20 кунгача бўлган даврни ўз ичига олади. Кейинги даволаш даври невропатологик ва реабилитация бўлимларида амалга оширилади.

Бош мия ўртача оғирликдаги шикастида прогноз:

Эпидемиологияси – 8-10%

Ўлим ҳолати – кам ҳолатларда (йирингли яллиғланиш билан асоратланганда)

Асоратлари - асептик лептоменингит ва гидроцефалия; МНС астенизацияланиши, статика бузилиши, вегетатомир дисфункцияси, невропатологик синдромлар.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача инвалидизация;
Иккиламчи менингоэнцефалит.

Клиник баённомасига кўра даволаш қуйидагича ўтказилади: жарроҳлик амалиётига зарурат бўлмаганида даволаш шаҳар ёки вилоят шифохонасида ўтказилади. Нейрохирургик манипуляция ўтказилиши зарурати бўлганида ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланишда ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланишли беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, анестезиолог-реаниматолог, ва ҳамшира (шунга оид соматик патология ҳолатида - терапевт).

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикаст;

ХКТ бўйича мос код – 10(S-06.2, S-06.7)
Босқич: ҳар қайси;
Асоратлашиш: асоратланишидан қатъий назар;

Бош мия оғир шикастланиш ҳолати бош мия шикастланган беморларнинг 5-7%да аниқланади. Бош мия оғир даражали шикастланиши мия пўстлоғидан то пўстлоқ ости ядроси ва бош мия бўлмачаларигача қўпол ўзгаришлар билан тавсифланади. Одатда мия гумбази ва мия асосининг синиши, юмшоқ пардаларининг йиртилиши, катта ҳажмда субарахноидал қон қуйилиши кузатилади. Беморларнинг кўпчилигида мия ости ва пардалараро гематомалар аниқланади. Бош миянинг диффуз шишиши ривожланади. Бош мия оғир даражали шикасти мураккаблиги кўрсаткичи Глазго кома шкаласи бўйича 3-8 баллга тенг.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Бош мия оғир даражали шикастланиши ва диффуз аксонал шикастланиш симптомлари:

Бош мия оғир даражали шикастланиши клиник манзарасида ўчоқли симптоматика устунлик қилади (кўз олмаларининг сузиб ҳаракат қилиши, юз нерви парези, икки томонлама мидриаз, ютишнинг бузилиши) ва ҳаёти фаолияти кўрсаткичларининг бузилиши кузатилади.

Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланишида ташхиснинг асосий усули бўлиб бош мия КТ ва МРТ текшируви хисобланади.

Бош мия оғир даражали шикастининг бевосита ва билвосита КТ белгилари фарқланади.

Шикастнинг геморрагик ўчоғини аниқлашнинг бевосита КТ белгилари латерал чурра мавжудлиги, аксиал дислокация.

Диффуз аксонал шикастланишида бош мия КТсида геморрагия ўчоқлари ва паравентикуляр перифокал аксоплазмалар аниқланиши.

Бош мия оғир даражали шикасти ташхис меъзонлари:

Ҳушнинг бир неча 10 дақиқадан бир кунгача йўқолиши, КТ белгилари, ўчоқли невропатологик симптоматика, гумбаз ва мия асоси синиши ва субарахноидал қон қуйилишининг мавжудлиги.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Шикаст келиб чиқиши;

- Шикастланиш ортирилган вақти;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

- Тутқаноқлар кузатилиши.

Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланганлиги ташхиси

- Анамнез йиғиш;

- Невропатологик ва маҳаллий текшириш;

- Нейрохирургик касалликлар инструментал ташхиси усуллари (ЭХО-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланиши мавжуд беморларни умумий кузатиш (асосий ва қўшимча):

Бош мия оғир шикастланган беморлар нейрохирург кузатуви остида интенсив даволанадилар. КТ ва МРТ маълумотлари даволаш учун зарур.

Клиник-невропатологик маълумотларнинг ортиши, бош мия шишиши белгиларининг ортиб бориши жарроҳлик амалиёти учун асос бўлади.

Регрессив кечиш ҳолатида - бемор умумий ҳолатининг яхшиланиши, мия ичи гипертензияси клиникасининг камайишида консерватив даволаш.

Тўлқинсимон - одатда белгилар сусайиши, бемор умумий ҳолатининг касалликнинг субкомапенсацияга даврига ўтиб стабиллашганида консерватив даволашни қўллаш мумкин. Ўчоқли невропатологик белгилар ва сурункали гематомалар, гидромалар шаклланишида жарроҳлик амалиёти тавсия қилинади.

Жарроҳлик амалиёти.

Жарроҳлик амалиётига кўрсатмалар.

Бош мия оғир даражали шикастининг ўрта тузилмаларнинг 5 мм.дан ортиқ дислокациясининг кузатилиши, айниқса контралатерал гидроцефалия ривожланиши, базал цистерналар силжиши жарроҳлик амалиётига асос бўлади. Бу жарроҳлик амалиёти ўз ичига некротик детритни олиб ташлаш билан декомпрессив трепанацияни, вентрикуляр дренажлашни ўз ичига олади.
Гематомалар билан кечувчи бош мия оғир даражали шикастида жарроҳлик амалиёти бемор келиб тушганидан кейин 3 соат ичида бажарилиши керак.

Жарроҳлик амалиётини қўллаш мумкин бўлмаган ҳолатлар:

Қўпол ҳаётий функциялар бузилишлари билан келувчи ноаниқ кома;
Миянинг ташхисланган ўлими;
Қон ивиш тизимининг оғир бузилиши (тромбоцитопения - тромбоцитлар миқдорининг 50-103 мклдан пасайиб кетиши).

Жарроҳлик амалиёти турлари.

Радикал жарроҳлик:

Бош мия оғир шикастланган беморларда суяк-пластик ёки декомпрессион трепанация бажарилади. Беморларда актив дренаж тизими, ёки 2-3 кун муддатга пассив дренаж ўрнатиш орқали компрессия ўчоқлари, гематомалар бартараф қилинади.

Палиатив жарроҳлик:

Вентрикуляр пункция ўткир окклюзион гидроцефалияли беморларга то гидроцефалия стабиллашгунига қадар узоқ муддатли дренаж ўрнатиш билан амалга оширилади.

Руҳий бузилишлар, тос аъзолари фаолиятининг бузилиши билан кузатиладиган нормотензив ва гипертензив гидроцефалияларда узоқ муддатли люмбал дренажлаш, юқори босимли люмбоперитонеал шунтлаш яхши самара беради.

Бош мия оғир шикастланишида ўлим ҳолатлари 40% дан юқори.

Беморни даволашнинг баҳолаш кўрсаткичлари:

Умуммия, ўчоқли симптоматика, бош мия устуни симптомлари регресси кузатилиши ва беморларнинг тирик қолиши.

Беморларни кейинги даволаниши невропатологик ва реабилитацион стационарларда олиб борилади. Бош мия суягида нуқсонлар борлигида пластик амалиёт 3-12 ойдан кейин амалга оширилади, жароҳатнинг иккиламчи битишида -1,5-2 йилда амалга оширилади.

Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланишида дифференциал (тафовут) ташхис:

- Келиб чиқиш сабаблари турли кома ҳолатлари;

- Бош мия ўртача шикасти.

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Неча марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати	+	1
Шифокор- отоларинголог маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Шифокор –офтальмолог маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	2
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	2
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	3
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	2
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	Ликвор санациясигача
Бошнинг комапьютер айланма томографияси контраст кучайтиришсиз***	+	Жарроҳликкача Жарроҳликдан кейин 1-8 кун
Бош асосий артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+	1

4. Бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланишили беморлар мурожаатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея).

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош миянинг оғир шикасти ва диффуз аксонал шикастланиш ташхиси билан бемор ТТБ га юборилади.

2. Бош мия оғиршикастланган беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ЦРБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининги кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея);

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош мия суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни олиб бориш усули:

Бу босқичда бош мия оғир даражали шикасти ва диффуз аксонал шикастланишили бемор консерватив даволанади, ҳаёти бузилишлар меъёрига кела бошлайди. Нейрохирургик манипуляция ўтказилиши заруратида ихтисослаштирилган муассасага ўтказилади.

Фармакалогик гурухлар

Седатив воситалар (Валериана экстракти, централ Б, седавит (комабинир)ва бошқалар)

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, пирацетам, chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров))

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тутқаноққа қарши воситалар (карбомазепин, вальпер ишқори, ламитриджин)

Спазмалитик воситалар(папаверин, ношпа)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Турли гуруҳ диуретик воситалари (фуросемид, маннитол, ацетазоламид)

Флора таъсирчанлиги бўйича антибиотиклар

Е ва К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Қон ивишига таъсир қилувчи воситалар, антикоагулянтлар

Тўқима алмашинуви жараёнига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Асаб ўтказувчанлиги стимуляторлари (неостигмин, нейромедин, галантамин)

5. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

Ташхис ўз ичига қуйидагиларни олади:

Умумий кўрикдан ўтказиш ўз ичига қуйидагиларни олади:

Невропатологик ва соматик кўрик;
Бош суягини 2 томонлама рентгенография қилиш (олди-орқа, ён);
ТовушлиЭГ, ЭЭГ (5-7-кунга келиб);
Люмбал пункция ликвор тахлили билан;
Бош мия КТ(МРТ) (стационарга ётқизилганида, невропатологик симптоматикларнинг чуқурлашувида);
Қон гуруҳи ва резус факторини аниқаш;
RWва ОИТС учун қон тахлили;
Алкоголь, қондаги қанд миқдори, мавжудлигини аниқлаш, Раппорт синови учун қон тахлили;
Қоннинг биокимёвий тахлили (электролитлар, оқсил), SpO2 плазманинг осмолярлигини аниқлаш;
Қон ивишини назорат қилиш;
Офтальмолог, отоневропатолог маслахатлари (биргаликда);
Шифохонадан чиқишидан аввал психиатор шифокор кўриги.

Бемор аҳволи яхшиланганлигининг клиник белгилари:

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Фаол даволаш тактикасининг ҳажмининг ортиши;
Спастик, сезги бузилишларининг камайиши, координациянинг яхшиланиши;
КТ(МРТ) текируви натижалари;
Яранинг битиб бориши.

Бош мия оғир даражали шикастида прогноз:

Эпидемиология-5-7% Бош мия оғир даражали шикастида;

Ўлим ҳолати- 25-30%;

Оғирлашуви-психик бузилишлар, эпилептик тутқаноқлар, ҳаракат ва талаффузда оғир бузулишлар;

Бош мия оғир даражали шикастда - йиринг-яллиғланиш ҳолатлари (менингит, энцефалит, вентрикулит, ҳўппозлар (абсцесс), ликворея) ;

ДАШ(диффуз аксонал шикастланиш);

Эпидемиология - барча бош мия шикастларидан 28-55%гача.

Ўлим ҳолатлари -ДАШнинг турли даражасида 47-70%

Ҳолатнинг оғирлашуви- ногиронлик, шикастдан кейинги атрофия ёки гидроцефалия.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ногиронлик;
Иккиламчи менингоэнцефалит;
Ўлим.

Клиник баённомаси маълумотларига кўра даволаш: шаҳар ёки вилоят шифохонасида, ҳаёти фаолиятнинг яхшиланишидан кейин,нейрохирургик манипуляция заруратида ихтисослаштирилган тиббиёт муассасага юборилади.

Посттравматик эпидурал гематомали беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси.

Асос:

Посттравматик эпидурал гематомали беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Посттравматик эпидурал гематомали беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Клиник меъёрлар беморга аниқ нозологик шакл (касаллик), касаллик белгилари ёки аниқ клиник ҳолатларда кўрсатилиши зарур бўлган тиббий ёрдам бажарилиш ҳажмининг керакли энг кам миқдорининг умумий шаклга келтирилган тасвирларидан ташкил топган.

Баённома – расмий ҳужжат бўлиб, процесуал даволаш тактикасининг, ижро этувчилар риоя қилувчи умум қабул қилинган қоидалар, анъаналар ва шартлар умумийлигига асосланади.

Бемор модели.

Нозологик шакли: Жарохатдан кейинги эпидурал гематомалар ;

ХКТ бўйича мос код – 10(S-06.4)

Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Жарохатдан кейинги эпидурал гематомалар бош мия суяги ва миянинг қаттиқ пардасининг ички уст томонида қон тўпланиши билан изохланади. Эпидурал гематома бош суяги синишида одатда парда артерияларининг,кам холларда эса диплоитик веналар, веноз синуслар ёки грануляцион тўр тўқималари шикастланиши билан пайдо бўлади. БМШ барча ҳолатларининг 0,5-0,8% ташкил этади. ШЭГ ҳажми 30-250,0 мл атрофида ўзгариб туради. Эпидурал гематомалар одатда бош суягининг ўрта чуқурчаси.4-40% холаларда гематома калла суяги олд чуқурчасида пайдо бўлади. Одатда эпидурал гематомалар чекланган ҳолда жойлашади.

Шикастловчи агентнинг таъсири бошнинг ҳаракатсиз ёки кам ҳаракатдаги унча катта бўлмаган майдонига, тез ҳаракат чоғида бошнинг ҳаракатсиз жисмга урилишида келиб чиқади.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Жарохатдан кейинги эпидурал гематомалар симптомлари:

Посттравматик эпидурал гематома клиник кўриниши қон кетиши, қон қуйилиш ҳудуди ва ҳажми, бош мия эзилиш тезлиги, бош суяги ва бош мияси шикастланиш оғирлиги, беморнинг индивидуал ўзиги хослигига боғлиқ бўлади.

Бемор ҳуши ҳуши ўзидалигидан то кома ҳолатигача ўзгариши мумкин (Глазго кома шкаласи бўйича 15 дан 3 баллгача).

Посттравматик эпидурал гематома учун асосан шикастдан кейин бир соат мобайнида ҳушни йўқотиш, кейин ҳушга келиш (“ёруғ оралиқ” деб аталади), бир оз вақтдан кейин яна ҳушни йўқотиш билан тавсифланади. “Ёруғ оралиқ” бир неча соатдан 3 кунгача чўзилиши мумкин.

Клиник кўриниши.

Посттравматик эпидурал гематомада бош оғриқлари доимий бўлиб тўсатдан зўрайиши мумкин. Кўпинча кўнгил айниши ва қайт қилиш билан кузатилдади. Посттравматик эпидурал гематома беморларнинг ярмида брадикардия, тўрдан бирида А/Б аниқланади. Посттравматик эпидурал гематома беморларининг кўпчилигида гематома жойлашувидан келиб чиқиб ўчоқли симптоматика аниқланади. Ўчоқли симптоматика функция йўқолиши ва таъсирланиш кўринишида бўлиши мумкин.

Посттравматик эпидурал гематомада базал белгиларга оидлар орасида бир қорачиқнинг кенгайиб, ёруғликка таъсирининг пасайиши ёки бутунлай йўқолиш ҳолати муҳим ҳисобланади. Беморларнинг кўпчилигида Посттравматик эпидурал гематома томонида бир томонлама мидриаз аниқланади, лекин 11-15% беморларда мидриаз контрлатерал бўлиши мумкин. Посттравматик эпидурал гематома учун учхилдаги белгилар таалуқлидир: “ёруғ оралиқ”, гемолатерал мидриаз, контролатерал гемипарез (одатда брадикардия ва артериал гипертензиялар ҳам қўшимча бўлади).

Посттравматик эпидурал гематомада бош суяги синишлари рентгенограммаларда 75-90% ҳолатларда аниқланади. Парда шиши ва бош оғриғининг маҳаллий танланиши, шу жумладан перкуссияда (тукиллатиш) ҳам.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Шикаст келиб чиқиши;

- Ортирилган шикаст вақти;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

- Тутқаноқлар кузатилиши.

Шикастловчи эпидурал гематомалар ташхиси:

- Анамнез йиғиш;

- Невропатологик ва маҳаллий текшириш;

- Нейрохирургик касалликлар инструментал ташхиси усуллари (ЭХО-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Посттравматик эпидурал гематомали беморларни умумий кузатиш (асосий ва қўшимча):

Бош мия шикасти посттравматик эпидурал гематомали беморлар текширишлар ва нейрохирургик муассасаларда даволанишлари учун зудлик билан шифохонага олиб борилилишлари шарт. Даволаш ва тиббий ёрдам кетма-кетлиги бемор посттравматик эпидурал гематоманинг клиник фазаси, шакли ва ҳажмига асосан олиб борилади. Клиник тикланиш қобилиятининг йўқлиги босқичида даволаш бемор келиб тушганидан бошлаб тез тиббий ёрдам алгоритмларини қўлланилади.

Посттравматик эпидурал гематома беморларинидаволашнинг асосий усули бу жарроҳлик йўли билан гематомани олиб ташлаш хисобланади.

Гематомани жарроҳлик йўли билан олиб ташлашга кўрсатмалар:

Бош мия эзилиши белгиларидан бири: умуммия, ўчоқли, дислокацион симптомлар;
Ёруғ оралиқ даврида ҳушни такрорий йўқотилиши;
Посттравматик эпидурал гематома ҳажми ((КТ ва МРТ маълумотларига кўра)<50,0 мл субратенториаллар учун ва 20,0 дан ортиқ субтенториаллар учун ва(ёки) клиник фазадан қатъий назар қалинлиги 0,5см, ҳамда асимптом посттравматик эпидурал гематомаларда);
КТ (МРТ) биргина белгисининг мавжудлиги: ўрта тизимларни 5 мм дан ортиқ латерал силжиши, базал цистерналарни бузилиши, посттравматик эпидурал гематома жойлашуви ва ҳажмидан қатъий назар гомалатерал ва ён бўлмачанинг контралатерал дислокация (жойидан кўчиш) билан дағал-қўпол кўчиши;
Окклюзион гидроцефалияга олиб келувчи кам ҳажмли “20,0 мл.дан камроқ” орқа бош суяк чуқурчаси посттравматик эпидурал гематома.

Келтирилган белгилардан биргинасини мавжудлиги жарроҳлик амалиётини зудлик билан амалга оширилишини талаб этади. Жарроҳлик аралашувига ташхис ва кўрсатмалар шифохонага ётқизилганида биринчи 3 соат ичида ҳал қилиниши керак.

Бош суягининг суяк-трепанациясининг ўтказилиши энг яхши натижа берувчи амалиёт ҳисобланади. Катта суяк синиқларининг мавжудлигида жарроҳликда улар ўзаро бирлаштирилади, агар бунинг имкони бўлмаса резекция амалга оширилади. Субдурал бўшлиқ текширилиши (КТ ва МРТ) кўрсаткичларига ёки бош мия эзилишининг бошқа белгиларига кўра ўтказилади. Юмшоқ тўқималардан қон кетишини олдини олиш учун МҚПтрепанация тешиги атрофига тикилади посттравматик эпидурал гематома рецидивининг олдини олиш).

Жарроҳликдан кейинги даврдаги даволаш соматик ва невропатологик белгиларни назорат қилиш билан интенсив даволашни ўзгарувчан кўрсаткичларни (клиник, лаборатор, рентгенологик ва бошқалар), жарроҳликдан кейи 1-3 кунда КТ(МРТ) назоратини ўз ичига олган интенсив даволашдан иборат.

Жарроҳлик аралашуви мумкин бўлмаган ҳолатлар:

Ҳаётий функцияларнинг яққол бузилиши кузатилган атоник кома.
Бош миянинг ташхисланган ўлими;
Қон ивиши тизимининг оғир бузилишлари (тромбоцитопения - тромбоцитлар сони 50х103 мкл ва ундан паст, фибриноген миқдорининг қонда 0,5г/л.дан камлиги).

Посттравматик эпидурал гематома беморларни консерватив (дори-дармонлар билан) даволаш:

Беморларни нейрохирургия бўлимларига нейрохирург назорати остида, туну-кун КТ ва МРТ ўтказиш имкони билан, бемор аҳволи ёмонланганлиги шароитида нейрохирургик аралашув имкони билан ётқизилади.

Посттравматик эпидурал гематома консерватив даволаш учун кўрсатма:

Беморнинг бир маромда аниқ ҳушида бўлиши (глазго кома шкаласи 15-13 бал), умумбош мия зарарланиш белгиларинингминимал ёки ортиб бормаслиги ҳолатида “клиник комапенсация ёки субкомапенсация”, миянинг силжиши клиник белгиларинг йўқлиги (КТ, МРТ маълумотларига кўра ўрта тизимларнинг 5 мм силжиши мумкин, бунда дислокацион гидроцифалия, базал цистерналарининг бузилмаганлиги ҳолатида).

Динамик клиник, лаборатор, рентгенологик ва ҳ.к. текширишлар ўтказилади, соматик даража назорати, КТ назорати 3-10-кунга келиб ва шифохонадан чиқишидан аввал. ЭХО-ЭГ текшириш консерватив даволашда ҳар куни ўтказилади.

Медикаментоз даволаш гематомани сўрилиб кетиши мақсадида гемостатик “1-3 кунда”, дегидрацион, яллиғланишга қарши, симптоматик даволашни ўз ичига олади.

Даволашнинг натижалари ва самарадорлик кўрсаткичлари:

КТ(МРТ) маълумотларига кўра компрессион-дислокация белгиларинг тўхташи, бемор умумий ҳолатининг яхшиланиши, умуммия ва невропатологик симптоматикаларнинг пасайиши.

Стационар даволаш даври 15 кун.

Бемор аҳволининг яҳшиланганлиги ҳолатида даволашни саломатликни қайта тиклаш ёки невропатология бўлимларида давом эттириш лозим.

Жарохатдан кейинги эпидурал гематомаларнинг дифференциал ташхиси:

- Бош мия ўртача шикасти;

- Эпилепсия;

- Бош мияда ўсма пайдо бўлиши;

- Бош миянинг оғир шикасти.

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Неча марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати	+	1
Шифокор- отоларинголог маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Шифокор –офтальмолог маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	2
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	2
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	3
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит кўрсаткичларини аниқлаш***	+	2
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	Ликвор санациясигача
Бошнинг комапьютер айланма томографияси контраст кучайтиришсиз***		Жарроҳликкача 1-3 кун Жарроҳликдан кейин
Брахиоцефал артерияларининг ультратовуш допплерографияси***	+	1

5. Посттравматик эпидурал гематомали беморлар мурожаатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги (амбулатор, ҚВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(Умумий амалиёт шифокори) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маълум бир жой) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея).

Илк ташхис қўйилаганидан кейин –шикастловчи эпидурал гематомали бемор ТТБ га юборилади.

2. Посттравматик эпидурал гематомали беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининги кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея);

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи.

Клиник-инструментал текширувлар:

- ҚУТ,СУТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош мия суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни даволаш усули:

Бу босқичда шикастловчи эпидурал гематомали бемор кўрикдан ўтказилади. Нейрохирургик манипуляцияўтказилишига заруратида ва Ҳаётий бузилишлар йўқлиги ҳолатида ихтисослаштирилган муассасага ўтказилади. Ҳаёти кўрсаткичларнинг яққол намоён бўлишида шикастлови эпидурал гематомали бемор нейрохирург-маслахатчи билан ҳамкорликда жарроҳлик ва консерватив даволанади.

Фармакалогик гурухлар

Седатив воситалар (Валериана экстракти, централ Б, седавит (комабинир)ва ҳ.к.)

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, пирацетам, chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тутқаноққа қарши воситалар (карбомазепин, вальпер ишқори, ламитрижин)

Спазмалитик воситалар(папаверин, ношпа)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Диуретик воситалари (маннит, маннитол, салуретиклар)

Флора таъсирчанлиги бўйича антибиотиклар

Е ва К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Қон ивишига таъсир қилувчи воситалар, антикоагулянтлар

Тўқима алмашинуви жараёнига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Асаб ўтказувчанлиги стимуляторлари (неостигмин, нейромедин, галантамин)

6. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

Ташхис ўз ичига қуйидагиларни олади:

Соматик патология кўриги (нафас,томир уриши, АБ);
Невропатологик текширув;
Бош мияси КТ ёки МРТ;
Бош суягини 2 томонлама рентгенография қилиш;
Товуш-энцефалоскопия;
Қон гуруҳи ва резус факторини аниқлаш;
Қон ва сийдик умумий тахлилини аниқлаш;
Қоннинг ивиши, алкоголь ва қондаги қанд миқдори тахлили. Раппорт синови;
Қоннинг биокимёвий, плазманинг осмоляр босими ва гематокрит тахлили.

ЭХО -ЭГ КТ ёки МРТ ўтказиш масаласини ҳал этишда алоҳида аҳамиятга эга. Бир томонлама посттравматик эпидурал гематомада ўрта тизимларни қарама қарши томонга силжиши одатий холдир. КТ посттравматик эпидурал гематомани кўриниш, силжиш ва бош мия тизимларининг эзилганлиги даражасини баҳолаш, ҳамда бир вақтда изоденсив гематомаларда текширишлар ўтказиш имконини беради. МРТ ташхиси изоденсив посттравматик эпидурал гематомада муҳим аҳамиятга эга, МРТ мия шикастланганлиги тизимини батафсил кузатиш имконини беради. КТ ёки МРТ ўтказиш имкони йўқлиги ҳолатида клиник текширишлар маълумотларига кўра, клиник намоён бўлишларга кўра, ЭХО-ЭГ маълумотларига кўра ташхис жарроҳлигини - чакка ёки пешонага ферз тешикларини ёпиш- албатда невропатологик симптоматика тарафидан.

Самарадорлик белгилари, даври ва натижаларни баҳолаш.

КТ(МРТ) маълумотларига кўра комапрессион-дислокацион белгилар регресси (ортга қайтиши), бемор умумий ҳолатининг яхшиланиши, умуммия ва невропатологик симптоматикалар регресси.

Стационар даволаш даври 15 кун.

Бемор аҳволининг яхшиланишида соғлиқни тиклаш ёки невропатология бўлимларида даволанишни давом эттириш тавсия этилади.

Жарохатдан кейинги эпидурал гематомалар прогнози:

Эпидемиология-0,54%-9%

БМШ билан 1,5%-2% ўзгариб туради ошмайди

Ўткир 69%-85%

Ўткир ости 9%-39%

Cурункали 5%-15%

Ўлим ҳолатининг умумий учраши-10%-12%

1 соатдан кейин 9%

8 соатдан кейин 33%

Эпидурал гематома ҳажмига кўра ўлим ҳолати

50 мл.гача - 12%

50-100 мл - 33%

100 мл.дан юқори - 66%

Оғирлашуви- ўрта тизимлар, ликворлар силжиши, яра битиш жараёни

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача ногиронлик;
Иккиламчи менингоэнцефалит

Клиник баённомаси маълумотларига кўра даволаш: ихтисослаштирилган тиббиёт муассасалари шароитида олиб борилади. Ҳаёти бузилишларнинг шикастловчи эпидурал гематома билан яққол намоён бўлишида бемор нейрохирург-маслахатчи билан ҳамкорликда жарроҳлик йўли билан ва консерватив даволанади.

Қўшма бош-мия шикастланган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси.

Асос:

Қўшма бош-мия шикасти мавжуд беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Қўшма бош-мия шикасти мавжуд беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Бемор модели.

Нозологик шакли: Қўшма бош-мия шикасти;

ХКТ бўйича мос код – 10(S-40-99)

Босқич: ҳар қайси;
Асорат: Асоратлардан қатъий назар;

Қўшма шикастланишга механик куч таъсирида турли бўшлиқларнинг бир нечта аъзоларини ёки бир вақтда ички аъзо шикастланиши киради. Қўшма бош-мия шикастланишии барча шикастлар орасида 42,2-68% беморларда учрайди. Қўшма бош-мия шикастига бўлган қизиқишнинг ортишига охирги 10-15 йил ичида шикастланганлар билан бирга ўлим ҳолатлари сонининг ошиши сабаб бўлди. Таянч-ҳаракат қисмларининг бош-мия шикасти билан биргаликдаги етакчи шикастланиши 10,1%, бош-миянинг етакчи шикастланиши эса 89,9% ташкил қилади. Қўшма бош-мия шикасти одатда кўп қон кетиш билан(1,5 литрдан ортиқ) асоратланади, бу эса геморрагик ва травматик шокка олиб боради. Бу билан бирга ўткир нафас ва юрак етишмовчилиги, ёғ эмболияси, кома ҳолати ва шу кабилар кузатилади. Қўшма бош-мия шикастланишида ўлим ҳолати 20,4-35% ташкил этади.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Шикастланишнинг келиб чиқиши;

- Ортирилган шикастланиш вақти;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

- Тутқаноқлар кузатилиши.

Қўш жарохат. БМЖ + ўмров суяги ва курак шикастланиши. ХКТ-10S—40-43

Клиник кўриниши - оғриқ, синиш ёки чиқиш ҳудудида деформацияланиш, елка бўғимида ҳаракат бузилиши.

Ташхис рентгенографиядан кейин аниқлаштирилади.

Даволаш: Силжишсиз синишларда ва синган бўлакларнинг қониқарли туришида -консерватив - гипсли иммобилизация.

Синган бўлакларнинг силжишли синишларда уларни жойлаштириш ва гипслаш. Назорат рентгенография қилиш. Синган бўлакларни жойлаштириш амалга оширилила олинмаганлиги ҳолатида жарроҳлик амалиёти. Жарроҳлик амалиёти бемор аҳволи яҳшиланганида ўтказилади.

Қўш жарохат. БМЖ + елка шикастланиши. ХКТ-10S—44-49.

Клиник кўриниши- оғриқ, силжиш, фаолият бузулиши.

Ташхис рентгенографиядан кейин аниқлаштирилади.

Биринчи ёрдам - маҳаллий оғриқсизлантириш, жойига силжитиш, гипсли иммобилизация.

Муваффақиятсиз силжитиш бўлгани холида жарроҳлик амалиёти ўтказилади.

Жарроҳлик амалиёти бемор аҳволи яҳшилинганида ўтказилади.

Қўш жарохат. БМЖ + елка олди ва панжа шикастланиши. ХКТ-10S—50-59.

Клиник кўриниши- оғриқ, суяк учларининг ўрнидан силжиши, фаолият бузулиши.

Ташхис рентгенографиядан кейин аниқлаштирилади.

Биринчи ёрдам - маҳаллий оғриқсизлантириш, репозитция, гипсли иммобилизация.

Репозиция муваффақиятсиз бўлганда жарроҳлик амалиёти ўтказилади.

Жарроҳлик амалиёти бемор аҳволи яҳшилинганидан кейин ўтказилади.

Қўш жарохат. БМЖ + чаноқ синиши. ХКТ-10S—32.

Клиник кўриниши: чаноқда оғриқ, оёқларда ҳаракат чегараланиши.

Ташхис: Ижобий белгилар: Габай, Волкович белгилари, чаноққа сагиттал ва тўппа-тўғри йўналишда оғирлик тушганида оғриқлар, беморнинг шок ҳолати билан кузатилади.

Биринчи ёрдам:оғриқсизлантириш - Школьников-Селивановга кўра чаноқ ичи анестезияси бажарилади. Синиш кўриниши ва ўрнига қараб скелет тортилиши ёки жарроҳлик амалиёти ўтказилади.

Қўш жарохат. БМЖ + сон суяги шикастланиши. ХКТ-10.S70-79. Клиник кўриниши: силжиш, қаттиқ оғриқ, бемор кўпинча шок ҳолатида бўлади.

Ташхис рентген ёрдамида аниқланади.

Биринчи ёрдам: маҳаллий оғриқсизлантириш, наркотик анальгетиклар. Sol. Promedoli 2%-1,0.

Суяк синиқларининг силжишли синишларда - шокка қарши ва жарроҳликдан аввалги ҳаракат сифатида скелет тортилиши. Жарроҳлик амалиёти бемор аҳволи яҳшилинганида ўтказилади.

Қўш жарохат. БМЖ + болдир шикастланиши. ХКТ-10.S 80-89.

Клиник кўриниши: шакл ўзгариши,оғриқ, фаолият бузилиши.

Ташхис: 2 та проекцияда рентгенографиядан кейин аниқлаштирилади.

Интерпозициясиз синишлар гипс ёрдамида иммобилизация қилинади. Интерпозиция борлигида - репозиция ва гипслаш, муваффақиятсиз репозицияда бемор аҳволи стабиллашганидан сўнг жарроҳлик амалиёти бажарилади.

Қўш жарохат. БМЖ + оёқ панжасининг суякларининг шикастланиши. ХКТ-10.S 90-99.

Клиникаси, ташхиси ва даволаниши болдир шикастланиши билан бир хил.

Қўш бош-мия жарохатининг ташхиси:

- Сўров;

- Невропатологик ва маҳаллий текшириш;

- Нейрохирургик касалликлар инструментал ташхиси усуллари (ЭХО-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Даволаш натижалари ва самарадорлиги кўрсаткичлари.

Умумий ҳолат яхшиланиши, умумия белгиларнинг камайиши. Невропатологик ва нейрохирургик бўлимларда даволаниш муддати таҳминан 8- кунгача. Юмшоқ тўқималар шикастланганлигида 8 кунгача. Кейинги даволаш амбулатор шароитда невропатолог ва травматолог назорати остида олиб борилади.

Қўш бош-мия жарохатининг дифференциал ташхиси:

- Бош мия ўртача оғирликдаги шикастланиши;

- Бош миянинг оғир шикастланиши;

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати		1
Шифокор- отоларинголог маслахати		Кўрсатмаларга кўра
Шифокор –офтальмолог маслахати		Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	1
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+ -	1
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+ -	1
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+ -	1
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+ -	1
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+ -	1
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+ -	1
Коагулограмма**	+ -	1
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+ -	1
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+ -	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+ -	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+ -	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+ -	1
Бошнинг комапьютер айланма томографияси контрастни кучайтиришсиз***	+ -	1
Бош мия асосий артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+ -	1
Шикастланган аъзони рентгенографияси	+ -	2

5. Қўш бош-мия жарохатида беморлар мурожаатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги (амбулатор, ҚВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(УМУМИЙ АМАЛИЁТ ШИФОКОРИ) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши керак:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маҳаллий) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея).

Илк ташхис қўйилаганидан кейин –Қўшма бош-мия шикастланишига эга бемор йўлланма билан ТТБ га юборилади.

2. Қўш бош-мия жарохатли беморлар мурожаат қилганда ТТБ босқичида жаррох даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маҳаллий) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея);

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Рентген;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Олиб бориш услуби:

Бу босқичда қўшма бош-мия шикастланишига эга бемор кўрикдан ўтказилади. Нейрохирургик муолажалар ўтказилиши зарурати туғилса ва ҳаётий бузилишлар аниқланмаган ҳолатда ихтисослаштирилган муассасага бемор жунатилади. Ҳаёти кўрсаткичларнинг яққол намоён бўлишида қўшма бош-мия шикастланишига эга бемор нейрохирург-маслахатчи билан ҳамкорликда жарроҳлик ва консерватив даволанади.

Фармакалогик гурухлар

Седатив воситалар (Валериана экстракти, централ Б, седавит (комабинир)ва ҳ.к.)

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, пирацетам, chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тутқаноққа қарши воситалар (карбомазепин, вальпер ишқори, ламитрижин)

Спазмалитик воситалар(папаверин, ношпа)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Диуретик воситалари (маннит, маннитол, салуретиклар)

Флора таъсирчанлиги бўйича антибиотиклар

Е ва К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Қон ивишига таъсир қилувчи воситалар, антикоагулянтлар

Тўқима алмашинуви жараёнига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Асаб ўтказувчанлиги стимуляторлари (неостигмин, нейромедин, галантамин)

6. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилган баённомага кўра ташхис ва даволаш чора-тадбирлари ўтказилади.

Самарадорлик белгилари, даври ва натижаларни баҳолаш.

Умумий ҳолат яхшиланиши, умуммия симптоматикаси регресси. Невропатологик ва нейрохирургик бўлимларда даволаниш муддати таҳминан 8- кунгача. Юмшоқ тўқималар шикастланганлигида 8 кунгача. Кейинги даволаш амбулатор шароитда невропатолог ва травматолог назорати остида олиб борилади.

Қўш бош-мия жарохатида прогноз.

Таянч-ҳаракат қисмларининг бош-мия шикасти билан биргаликдаги шикастланиши 10,1%, бош-миянинг яққол шикастланиши эса 89,9% ташкил қилади. Қўшма бош-мия шикасти одатда кўп қон кетиш билан, 1,5 литрдан ортиқ, бу эса геморрагик ва травматик шокка олиб боради. Бу билан бирга ўткир нафас ва юрак етишмовчилиги, ёғ эмболияси, кома ҳолати ва шу кабилар кузатилади. Қўш бош-мия жарохатида ўлим ҳолати 20,4-35% ташкил этади.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача ногиронлик;
Иккиламчи оғирлашиш.

Клиник баённомаси маълумотларига кўра даволаш: ихтисослаштирилган тиббиёт муассасалари шароитида олиб борилади. Ҳаёти бузилишларнинг қўшма бош-мия шикастланиши билан яққол намоён бўлишида бемор нейрохирург-маслахатчи, травматолог ва жарроҳ билан ҳамкорликда жарроҳлик йўли билан ва консерватив даволанади.

Бош суягининг эзилган (ичига ботган) синишларига эга беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Бош суягининг ичига ботган синишларига эга беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош суягининг ичига ботган синишларига эга беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош суягининг ичига ботган синишлар

ХКТ бўйича мос код – 10: (S-02.0)

Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Бош суягининг ичига ботган синишлари бу - суяк бўлаклари бош суяги гумбазига туташган сиртидан пастга силжийди, бунда мия сиқилиши юзага келади.

Бош суягининг импрессион ва депрессион ичига ботган синишлар ўзаро фарқланади. Импрессион синишда суяк бўлакларининг бурчак остида жойлашуви бош суяги гумбазига тутушган ҳудудлар билан боғлиқликни сақлаб қолади.Бош суягининг депрессион ботиб синишида суяк бўлаклари бош суяк гумбази интакт (тегилмаган, бу жараёнга аралашмаган) суяклари билан алоқани йўқотадилар ва уларнинг сиртидан пастроққа жойлашадилар.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати.

Асосийлари:

Бош суягининг ботиб синиш белгилари:

Клиника ва ташхис:

Бош суягининг ботиб синиш клиник кўриниши бош мия шикасланиш даражасидан келиб чиққан холда умуммия белгилари ва кўп холларда невропатологик белгилар билан намоён бўлади. Бемор ҳушининг бир неча сониядан (дақиқадан) то бир неча дақиқагача, ҳаттоки бир ҳафтагача ўчиб қолиши билан тавсифланади. Ҳушга келган вақтда одатда бош оғриқларидан, бош айланишидан, кўнгил айнишидан ва ҳ.к. шикоят қилади. Невропатологик кўриниши енгилдан (клонлашган нистагм, анизокория, пирамида етишмовчилик белгилари) то оғир (гемипарез, икки томонлама мидриаз, )ўчоқли белгилар кўринишида бўлади.

Айрим холларда невропатологик симптоматика бош мия суяги ботиб синишини жойлашган жойнинг ўчоқли белгиларининг юзага чиқишига ёрдам беради.

Ботиб синишларнинг ташхиси:

Очиқ яра мавжудлигида ботиб синишни аниқлаш мураккаб бўлмайди. Шу билан бирга ёпиқ БМШда ҳаттоки чуқур ботишлар ҳам пайпаслашда аниқланмаслиги мумкин. Ишончли ташхис кўп проекцияли краниография ёрдамида қўйилади. Айрим холларда ташхис қўйишга бош суяги гумбази КТ ўтказиш ёрдам беради.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Шикастланиш шароити;

- Шикастланиш ортирилган вақти;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

- Тутқаноқлар кузатилиши;

Бош суягининг ботиб синиши ташхиси:

- Сўров;

- Невропатологик ва маҳаллий текшириш;

- Нейрохирургик касалликлар инструментал ташхиси усуллари (ЭХО-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Бош суяги ботиб синган беморларни умумий кузатиш ва касалликни даволаш (асосий ва қўшимча).

Консерватив даволаш:

Импрессион синишларда, бош мия эзилиш ҳолати йўқлигида консерватив даволаш амалга оширилади. Жароҳат мавжуд бўлса уни тозалаш керак.

Жарроҳлик амалиёти:

Бош суягининг ботиб синиш ҳолати мавжудлигида одатда жарроҳлик муолажаси амалга оширилади. Сабаби ботувчи синиқлар бош суяги пардасининг яллиғланишини ва унинг эзилишини келтириб чиқаради. Бош суяги ботиб синишида миянинг қаттиқ пардаси синуслар проекциясини қамраб олувчи кўплаб синиқчаларининг мавжудлиги, суяк парчасини шакллантирган холда кенг кўламдаги трепанация ўтказишни талаб этади. Бир қатор кузатишларда суяк синиқларининг чуқур ботишига қарамасдан бирикиб турган МҚП шикастланмаганлиги аниқланган. Бундай ҳолатларда субдурал бўшлиқ ва бош мия пардаси сиртини ревизия билан пўстлоғи кесилиши керак бўлади. МҚП шикастланганида бош мия ҳудудининг мажақлаб эзилган қисмларинни олиб ташлаш билан кенгайтирилган субдурал ревизия лозим бўлади.

Шошилинч жаррохлик амалиётига мия эзилишининг ортиб бориш белгилари йўқ бўлса ҳам, шок ҳолати, ёғ эмболияси (Қўшма бош-мия шикастланишида), терминал ҳолат қарши кўрсатма хисобданади.

Бош суяги ботиб синишининг дифференциал ташхиси:

- Бош мия ўртача оғирликдаги шикастланиши;

- Бош мия чайқалиши;

- Бош суяги ривожланишидаги нуқсонлар.

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати	+	2
Шифокор- отоларинголог маслахати	+	2
Шифокор –офтальмолог маслахати	+	2
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	2
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	2
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	2
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	2
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	2
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	Ликвор санациясигача
Бошнинг комапьютер айланма томографияси контраст кучайтиришсиз***	+	Жарроҳликкача 1 кун жарроҳликдан кейин
Бош миянинг магистрал артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+	1

5. Бош суяги ботиб синганида беморлар мурожаатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги (амбулатор, ҚВП).

Керакли ҳужжатларни ва УАШ(УМУМИЙ АМАЛИЁТ ШИФОКОРИ) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши керак:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маҳаллий) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея).

Дастлабки ташхис қўйилаганидан кейин –бош суяги ботиб синишига эга бемор йўлланма билан ТТБ га юборилади.

2. Бош суяги ботиб синган беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал (маҳаллий) кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото- ёки назогеморея);

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Олиб бориш услуби:

Бу босқичда бош суяги ботиб синган бемор жарроҳлик аралашувига кўрсатмалар бўлмаса консерватив даволанади. Нейрохирургик манипуляция ўтказилиши заруратида ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

Фармакалогик гурухлар

Седатив воситалар (Валериана экстракти, централ Б, седавит (комабинир)ва ҳ.к.)

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, пирацетам)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тутқаноққа қарши воситалар (карбомазепин, вальпер ишқори, ламитрижин)

Спазмалитик воситалар(папаверин, ношпа)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Диуретик воситалари (маннит, маннитол, салуретиклар)

Флора таъсирчанлиги бўйича антибиотиклар

Е ва К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Қон ивишига таъсир қилувчи воситалар, антикоагулянтлар

Тўқима алмашинуви жараёнига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров))

8. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усуллари ўтказилиши керак:

Бош суяги ботиб синган беморлар нейрохирургия бўлимларида стационар даволанадилар.

Ташхис қуйидагиларни ўз ичига олади:

Анамнез;
Невропатологик кўрик;
Жароҳат бор бўлганида маҳаллий текшириш;
Бош суягини рентгенографияси (зарур бўлганида кўп проекциялаш);
ЭХО-ЭГ;
КТ-бош мия;
Биокимёвий анализ, коагулограмма;
Қон гуруҳи, резус-фактор;
Окулист кўриги.

Самарадорлик белгилари, даври ва натижаларни баҳолаш.

Учраш суръати: Бош суяги гумбазининг ботиб синиши бош суяги асоси ва гумбази синишлари бош мия шикастланишининг ўртача 12,8% ташкил қилади. Бош мия шикастланишининг барча турлари ичида эса 3,1% ҳолатларда кузатилади.

Нейрохирургик стационарда даволаниш даври 10 кунгача.

Даволаш самарадорлиги белгиси бу яранинг битиши. Бемор нуқсон ҳажмидан келиб чиққан холда бир йил давомида амбулатор кузатув остида бўлади. Жарроҳлик яраси йиринглаб кетса ёки бошқа бир инфекциянинг ярага тушиши билан касаллик прогнози ёмонлашади.

Бош суягининг ботиб синишида прогноз:

Мураккаблашуви(асорати):

Юмшоқ тўқимали оқма;
Остеомиелит, энцефалит жараёнлар;
Эпилептик фаолликнинг ортиши;
Жароҳат инфекцияси.

Бош суягининг ботиб синишида ўлим ҳолати бош мия шикастланишининг оғирлигига ва бош суяги ички гематомаларнинг мавжудлигига боғлиқдир.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ногиронлик;
Иккиламчи менингоэнцефалит.

Клиник баённома маълумотларига кўра даволаш: ихтисослаштирилган тиббиёт муассасалари шароитида олиб борилади. Жарроҳлик аралашувига кўрсатмалар йўқлиги ҳолатида бемор шаҳар ёки вилоят шифохоналарида даволанади.

Бош мия ҳуппози билан касалланган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Бош мия абсцеси беморлари сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош мия абсцеси билан касалланган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, ЛОР шифокори, анестезиолог-реаниматолог, ва ҳамшира (шунга оид соматик патология ҳолатида - терапевт).

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош мия абсцеси;

ХКТ бўйича мос код – 10: : (G06.0)

Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Бош мия абсцеси бу - капсула билан чегараланган йирингли бўшлиқ, бу асорат тури жароҳат канали йиринглаши ва абсцесланувчи энцефалитдан тубдан фарқ қилади. Бош мия абсцеси КТ (МРТ) да айлана шаклли кўринишда аниқланади, шу рангдаги модда киритилганида яхши кўринади.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Клиникаси:Абсцеснинг клиник кўриниши унинг жойлашган ўрни, ҳажми, беморнинг иммун ҳолати, бош мия шишиши ва мия ичи гематомасининг намоён бўлишига таалуқли бўлади. Абсцесс - бу ўткир яллиғланиш жараёни, бошқа ҳажмли шишлардан фарқли равишда одатда тез ривожланади. Белгилари 2 ҳафтадан ортиқ бўлмаган, кўп холларда бир ҳафтадан ҳам кам давр мобайнида ривожланади. Одатда унинг уч хил белгиси намоён бўлади: бош оғриғи, невропатологик симптоматика ва тана ҳароратининг кўтарилиши. Бош оғриғи беморларнинг 80% да учрайди. Агар бош суяги ички гематомасининг сезиларли ортиши аниқлангани ҳолатида кўнгил айниши ва қайт қилиш қўшилади. Невропатологик ўчоқли етишмовчилик 50-80% аниқланиб, маҳаллийлашиш билан боғлиқ ва ўз ичига гемипарез, афазия, нистагм, атаксия ва ҳ.к. олади. Беморларнинг ярмида иситма, тана ҳароратининг 39-40 даражагача кўтарилиб кетиши кузатилади. Кўп холларда дислокация (чакка-тенториални энса катта тешигига) натижасида, ёки абсцесс ичидагининг субарахноидал бўшлиққа ёки бош мия қоринчаларига ёрилиши оқибатида беморлар аҳволининг ёмонлашуви кузатилади.

Келиб чиқиши: Бош мия абсцеслари аёлларга қараганда 2 баробар кўпроқ холларда эркакларда ташхисланади. Кирувчи бош мия жароҳати, бактериал эндакардит, ўпкаларнинг йирингли-яллиғланиши, қон айланишининг кичик ҳалқасидаги артерия-томир оқмалари (фистула) ҳатар омиллари ҳисобланади. Бош мияга қўзғатувчилар ёйилишининг асосий йўллари қон ва контакт йўлларидир. 20-25% ҳолатларда гемотоген абсцеслар кузатилади. Гематоген абсцесларда бошланғич ўчоғ 25% ҳолатларда ноаниқлигича қолмоқда. Контактли юзага келиши бош миянинг очиқ шикастланиши ва бурунолди бўшлиқлари, ўрта қулоқларда инфекцион шикастлниши бор беморларда кузатилади.

Ўлим ҳолатлари: манбаалар маълумотларига кўра абсцесларда ўлим ҳолати 30% ташкил қилади.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

Анамнез;
Невропатологик кўрик;
Бош суягининг рентгенографияси;
ЭХО-ЭГ;
КТ-бош мия;
Биокимёвий анализ, коагулограмма;
Қон гуруҳи, резус-фактор;
Окулист кўриги;
ЛОР кўриги;
Терапевт кўриги.

Бош мия абсцеси ташхиси:

Текширувнинг асосий ва муҳим усули бу бош миянинг КТ(МРТ) қилиш. Одатий холда КТ марказий ҳудуди зич бўлмаган бир ҳил рангдаги қалин деворли ҳосилани курсатади. Хаттоки бу сурат билан ҳам бош мия абсцесини бошқа жараёнлардан фарқлаш бир мунча қийин. Ташхис қўйишда тўғри йиғилган анамнез муҳим роль ўйнайди. Беморда бошқа йирингли яллиғланиш борлигини текшириш. Бош мия абсцесида люмбал пункция қилиш жуда хавфлидир ва бу тез орада клиник ёмонлашувга олиб келади. Қон тахлилида кучсиз лейкотитоз, 50-60 мм/чгача ЭЧТ нинг ошиши, формулада чапга сурилиш кузатилади.

Бош мия абсцесларини ташхис қилишда краниография муҳим аҳамиятга эга. Энг асосий рентгенологик белги бу абсцесда суюқлик ёки газ борлиги билан унинг рентгенологик суратда деворларини контурланган ҳолатда кўриш. Товушли-ЭС ва каротид антиография ўтказилганида бош мия ўрта тизимларини силжитувчи бош суяк ички ҳажмли жараёни белгилари аниқланиши мумкин.

Ташхис усуллари:

Анамнез;
Невропатологик кўрик;
Бош суягининг 2 проекцияда рентгенография;
Ўпка рентгенографияси;
ЭХО-ЭГ;
КТ(МРТ) - бош мия;
Биокимёвий анализ, коагулограмма;
Қон гуруҳи, резус-фактор;
Окулист кўриги;
ЛОР кўриги;
Терапевт кўриги;
Цереброспинал суюқликни бактериологик таҳлили;

Бош мия абсцессли беморларни умумий кузатиш ва касалликни даволаш (асосий ва қўшимча).

Консерватив даволаш:

- Абсцесланувчи энцефалитда;

- Катта бўлмаган ҳажмда (2,5 см.гача);

- Кўп сонли абсцесларда;

- Умумий таъсирсиз кўп бўлмали чуқурликдаги абсцесларда.

Бирор бир бактериал абсцесга антибиотик танлаш омиллар сонининг кўплиги, айниқса қўзғатувчиларга боғлиқдир. Бунинг учун айнан абсцеснинг ўзидан олинган микроорганизмлар турини аниқлаш тавсия қилинади. Бошқа омил антибиотикни тўғри абсцесс бўшлиғига кириб бора олиш қобилияти хисобланади. 2,5см.дан катта бўлган абсцеслар ҳечқандай антибиотик ёрдамида сўрила олмайди.

Хирургик даволаш:

- Пункция усули.Одатда бу усул беморнинг оғир аҳволида, айниқса болаларда яққол дислокация белгиларида қўлланилади.Чуқур жойлашганида (паравентрикуляр маҳаллийлашиш). Йиринг чиқариб ташланиб, кейин бўшлиқни ювиш бажарилади;

- Дренажлаш усули. Шаклланган капсула шаклланмаган ҳолатда бу жарроҳлик усули юқори самарадорликка эга. Қуйилиб кириш ва чиқиш тизимини ўрнатиш, таъсир кучи кенг, эпилептоген фаоллиги бўлмаган антибиотикларни юбориш.

Бу икки усул мия тўқимасини минимал шикастлаш билан мия эзилишини бартараф этиш имконини беради. Шу билан бирга улар кўпгина абсцесларда самарали натижа ҳисобланади.

- Абсцессни бутунлай олиб ташлаш. Жарроҳлик амалиёти усули бўлиб, бўшлиқ таркиби ва унинг деворларини бутунлай олиб ташлашга қаратилган даволашдир.

Жарроҳлик амалиётига қарши кўрсатма бу беморнинг ҳаётий курсаткичларининг бузилишидир.

Жарроҳлик амалиётидан кейин КТ ёки МРТ хар хафта ёки асоратларнинг ҳар қандай белгиларида бажарилиши керак. Жарроҳлик йўли билан қайта дренажлаш даволанишнинг 2 ҳафтасидан кейин абсцеснинг катталашган ҳолатда, ёки абсцес ҳажмининг 4 ҳафталик бактерияга қарши даволанишдан кейин кичраймаганлигда жаррохлик амалиёти бажарилади. Йиринг ивожланишини бутунлай тўхташи 3-4 ойда юз бериши мумкин.

Бош мия абсцесининг дифференциал ташхиси:

- Бош мияда ўсма жараёни.

- Бош мия эхинококкози.

- Бош суяги кистаси(пуфаги).

- Мия ичига қон қуйилиши оқибати.

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати	+	1
Шифокор- отоларинголог маслахати		Кўрсатмаларга кўра
Шифокор –офтальмолог маслахати		Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	2
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	2
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	3
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	2
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	2
Электрокардиография(ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	Ликвор санациясигача
Бошнинг комапьютер айланма томографияси контраст кучайтиришсиз***	+	Жарроҳликкача 1-3-8 кун жарроҳликдан кейин
Бош мия магистрал артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+	1

8. Бош мия абсцесси билан мурожаат қилган беморларда илк босқичда даволаш тактикасининг кетма-кетлиги (амбулатор, ҚВП).

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Маҳаллий кўрик;

Дастлабки ташхис қўйилаганидан кейин – бош суяги ботиб синишига эга бемор йўлланма билан ТТБ га юборилади.

2. Бош мия абсцессли беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининги кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ,УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни даволош тактикаси:

Бу босқичда бош мия абсцеси билан бемор кўрикдан ўтказилади. Нейрохирургик манипуляция ўтказилиши заруратида ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

9. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усуллари ўтказилиши керак:

Ташхис қуйидагиларни ўз ичига олади:

Анамнез;
Невропатологик кўрик;
Бош суягининг 2 проекцияда рентгенография;
Ўпка рентгенографияси;
ЭХО-ЭГ;
КТ(МРТ)-бош мия;
Биокимёвий анализ, коагулограмма;
Қон гуруҳи, резус-фактор;
Окулист кўриги;
ЛОР кўриги;
Терапевт кўриги;
Орқа мия суюқлиги бактериологик изланиш.

Фармакалогик гурухлар

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тутқаноққа қарши воситалар (карбомазепин, вальпер ишқори, ламитрижин)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Флора таъсирчанлиги бўйича антибиотиклар

Е ва К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Тўқима алмашинуви жараёнига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров))

Самарадорлик белгилари, даври ва натижаларни баҳолаш.

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Фаол даволаш тактикасининг ҳажмининг ортиши;
Уйқучанлик, сезги бузилишларининг камайиши, координация яхшиланиши;
Текширувнинг КТ(МРТ) маълумотлари;

Бош мия абсцесси прогнози:

Натижани белгилаб берувчи энг муҳим омиллардан бири жарроҳликкача невролагик симптомларидир. Ҳушини йўқотмаган беморларда ўлим ҳолати 0 дан 21% ўзгариб туради, 60% гача беморлар дислокация белгилари билан ва 90%гача кома ҳолатидаги беморлар .

Бош мия абсцесларининг невропатологик оқибати учта бўлинади: ўчоқли невропатологик етишмовчилик, руҳий бузилишлар, эпилептик тутқаноқлар.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ногиронлик;
Иккиламчи менингоэнцефалит.

Клиник баённома маълумотларига кўра даволаш: ихтисослаштирилган тиббиёт муассасалари шароитида олиб борилади.

Апаллик синдром (белгиси)га ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Апаллик белгисига эга беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Апаллик беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, анестезиолог-реаниматолог, физиотерапевт, ва ҳамшира (шунга оид соматик патология ҳолатида - терапевт).

Бемор модели.

Нозологик шакли: Апаллик синдром.

ХКТ бўйича мос код – 10: (Т 90.5.)
Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Эпидемиологияси: Ҳозирги вақтда АС тарқалганлиги кўлами охиригача аниқланмаган.

Статистик ҳисоблашларга кўра бундай беморлар сони 90-йиллар ўрталарига келиб АҚШда 10-20 минг нафар катталар, 4-10 минг нафар болалар ташкил қилди (Latronico N., 2000; Andrwes K., 1999; Freeman E., 1997). Этиологик текширувлар маълумотларга асосланиб қилинган ҳисоблар шуни кўрсатадики ғарбий Европа мамлакатларида ҳар йили 100000 аҳоли бошига 1-10,5 янги ҳолатлар кузатилади. Айрим текширувлар маълумотларига кўра апаллик синдроми ҳолатларининг учраши 100000 аҳоли бошига 0,7-1,1ни ташкил этишини кўрсатади. Мартинюк В.Ю, [38] АС ёйилганлигини 100000 аҳоли бошига 2-10 тўғри келишини кузатган.

Аппалик синдроми,нозологик бирлик сифатида, касалликларни халқаро синфлаштирилишида белгилаб қўйилмаган, шу сабаб апаллик синдромли беморлар сони ҳақида маълумот берувчи статистикани умумлаштириш амалга оширилмаган. Апаллик синдром тарқалганлигини кўпгина мамлакатларда баҳолаш сўровномалар ёрдамида амалга оширилган. Масалан,

K. Higashi ва ҳаммуал. [91] 1973 йилда Япониянинг 269 та госпиталига сўровномалар тарқатдилар ва 189 та госпиталдан апаллик синдром бўлиш эҳтимоли бўлган 193 нафар бемор ҳақида маълумот олдилар. Беморлар мутахассислар томонидан текширилиб, шуниси маълум бўлдики улардан фақатгина 110 нафари (57%) “апаллик синдром”га тўғри келиши аниқланди. Бу текширув апаллик синдромли уч ойдан кам бўлмаган муддатдаги 25 та беморни аниқлади(1 милион соғлом киши бошига).

Апаллик синдром (грекча инкор юкламаси а-+ анатомик pallium катта мия ёпинчиғи; синоними - вегетатив ҳолат)  патологик ҳолат бўлиб, билиш фаолиятининг бутунлай йўқ бўлиши ва лоқайдлик билан тавсифланади; катта мия пўстлоғи вазифасининг чуқур бузилиши оқибатида пайдо бўлади. Ибора Кречмер (Е. Kretschmer) томонидан 1940 йилда тавсия қилинган. Турли невропатологик етишмовчиликлар билан кузатилувчи “уйқу-уйғониш” доирасининг мавжудлиги ҳолатида ҳушнинг йўқлиги билан намоён бўлади. Бундай беморларда мақсадга йўналтирилган, қатъий ва товуш билан ифода этилувчи ҳар қандай модалликнинг ташқи қўзғатувчиларига жавоблар мавжуд эмас, ўраб турган олам билан қандайдир ўзаро ҳаракат имкони йўқ. Асаб тизимининг вегетатив фаолияти тиббий парваришда яшаб қолиш учун етарли даражада сақланиб қолади.

Бош мия оғир шикастланишидан кейин одатда кома ҳолати ривожланади, бунда кўз очилишининг, оғриқ қўзғатувчисининг маҳаллийлашуви, оғзаки мулоқатнинг йўқлиги кузатилади.

Ўзига келиш ҳаракатининг пайдо бўлиши, асосан ҳушига келиш билан кузатилади. Бироқ айрим беморларда уйғоқлик ҳолати ўзини ва атроф муҳитни англашнинг бирор бир белгиси кузатилмайди. Ҳозирда бирор бир онглилик белгиларисиз уйғоқлик ҳолатининг намоён бўлиши умум қабул қилинган ибора “апаллик синдром” (АС) билан ифодаланади.

Ўлим ҳолатлари умум аъзо етишмовчилиги билан изоҳланади.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Апаллик синдром белгилари:

Апаллик синдром УПТун симптомлар яққол намоён бўлган (қараш фалажининг юқорига қарагани, кўзларнинг вертикал ўқи бўйича турли туриши, қорачиқларнинг нурга таъсирчанлигининг пасайиши бузилиши ёки окулоцефалик таъсирнинг йўқлиги ва ҳ.к.) узоқ вақтдаги (2-3 ҳафтагача) кома олди ҳолати билан тавсифланади. АС нафас олиш суръати ва маромининг бузилиши кузатилади. Кома симметрик ёки ассиметрик децеребрацион ригидлик билан бирга кузатилади ва оғриқ ва бошқа қўзғатувчиларни осон келтириб чиқаради. Бунда мушак таранглиги асосан горметония ёки диффуз гипотония кўринишида ўзгариши кузатилади. Кўпинча қўл-оёқларнинг пирамида-экспирамида тавсифидаги нимфалажи аниқланади. Вегетатив бузилишлар яққол намоён бўлади: артериал гипертензия, гипертермия, гиперсаливация ва ҳ.к. Бош миянинг оғир шикастланиши клиник кечишининг ўзига хос томонларидан бири узоқ кома ҳолатидан апаллик синдромга ўтилишидир. Бу ҳолатдан аввал кузатилмаган бирдан ёки турли таъсир этувчиларга кўз очилиши далолат беради. Бунда кузатиш, қарашни йўналтириш ёки оддий бўлган кўрсатмаларни бажариш белгилар йўқ. Бундай беморларда апаллик синдром бир неча кундан то бир неча ойгача чўзилади ва катта ярим шарлар ва мия УПТуни функционал ёки анатомик бузилишлар билан изоҳланади. Бош мия пўстлоғининг бирор бир фаолияти намоён бўлишининг йўқлигига сабаб пўстлоқ ости, ораль-УПТун, каудаль-УПТун ва орқа механизмларнинг тормизланишидир. Улар фаолиятининг хаотик ва мозаик автаномлашуви ноодатий, турли ва динамикадаги кўз ҳаракати, қорачиғ, ораль, бульбар, пирамида ва экстрапирамида симптомларининг пайдо бўлишига олиб келади. Қорачиғларнинг нурга таъсири тикланади. Анизокория сақланиб қолади, лекин қорачиғларнинг икки томондан торайиши намоён бўлади, айрим холларда уларнинг нур таъсирига жавобан ёки тўсатдан кенгайиши кузатилади. Дивергенция кўз соққаларининг вертикал холда ҳар хил туриши билан алмашинуви билан кузатилади. Қарашнинг тортилиши (кўпроқ пастга)кузатилади. Оғриқ ва бошқа таъсирлар кўзларни тортишиб тикилиб қолишига ва йирик кўз ўқининг бир бири билан учрашиш кўз соққаларининг ритмик ҳаракат қилишининг пайдо бўлишига олиб келади. Кўз шох пардаси рефлексларини, тушаётган томчи ёрдамида қўзғатиш кўпинча турли патологик жавобларга олиб келади —корнеомандибуляр рефлекслар,орал автоматизмлар, қўл-оёқ ва тананинг йўналтирилмаган ҳаракати.

Чайнаш мушакларининг қотиб қолиш тавсифи. Одатда юз синкенизияси (ҳамкорлиги) намоён бўлади — чайнаш, сўриш, чапиллатиш, тишларни ғичирлатиш, киприкларни қаттиқ юмиш, имлаш. Автоматик холда чайнаш ва ютиш кузатилади. Қарашнинг йўқлиги ҳолатида айрим холларда оғриқ, қийналиш, йиғлаш мимикалари намоён бўлади.

Апаллик синдромнинг ташхис белгилари.

Ўрганиш фаолиятида ва қарашни йўналтирмаган холатида кўзларни очиш. Энг содда йўриқларни ҳам бажармаслик;
Адекват ҳиссиётли таъсирларнинг йўқлиги;
Қўл-оёқларда бирор бир мақсадсиз секинлик билан қилинаётган даволаш тактикасининг мавжудлиги;
Чайнаш, ялаш, сўриш каби белгиларнинг автоматлашуви;
Қўл-оёқларда ушлаб олиш ҳаракати;
Доимий тўғирлаб туришни талаб этмайдиган ҳаётий фаолият курсатгичларининг нормадалиги;
Диффуз патологик ЭЭГ;
Ўзини ёки ўраб турган атроф муҳитни тушуниш белгиларининг йўқлиги;
Кўриш, текканда сезиш ва оғриққа таъсирланишга қатъий, товуш орқали, мақсадга йўналтирилган ёки ихтиёрий жавоблариннг йўқлиги. Гапириш ва гапларни тушиниш белгиларининг йўқлиги;
“уйқу-уйғоқлик” даврининг бузилганлиги;
Яшаб қолиш учун етарли тиббий ёрдам кўрсатилганида гипоталамус ва мия УПТуни вегитатив фаолиятининг сақланиб қолиниши;
Сийдик ва ахлатни ушлаб қола олмаслик;
УПТун (қорачиғ, окулоцефал, корнеал, вестибуло-окуляр, ютувчи) ва орқа мия рефлексларининг сақланиб қолиниши;
Ўзгармас спазм жараёнига хос қўл-оёқлар ярим фалажи ва мускулларнинг бир томонлама чала фалажланиши.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Шикастланиш шароити;

- Шикастланиш ортирилган вақти;

- Ҳушини йўқотиш мавжудлиги ва унинг давомийлиги;

Апаллик синдром ташхиси.

- Сўров;

- Невропатологик ва маҳаллий кўрик;

- Нейрохирургик касалликларни инструментал ташхис усуллари (ЭХО-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

апаллик синдромли беморларни умумий кузатиш(асосий ва қўшимча)

Аппалик синдромни даволаш.

Апаллик синдром одатда ҳушнинг тикланиш босқичи сифатида бош мия оғир шикастланишидан кейин намоён бўлади (20% гача), шу сабабли бу беморларга тўлиқ ёрдам 12 ой давомида кўрсатилади.

Апаллик синдромли беморларни кузатиш 3 босқичдан иборат:

Реанимация (жонлантириш) босқичи

Нейроренимацион тикланиш ва умумий ҳажмдаги церебротроп даволаш. У бажарилганидан кейин ўз ўзидан келувчи нафас олишининг ижобийлиги (одатда бу ҳолат кома олди ҳолати ривожланганидан 4 ҳафтанинг охирида содир бўлади) шарти билан уларни соматик бўлимга ўтказилади.

Реанимациядан кейинги босқич.

Соматик (тана ёки гавдага оид) бўлим босқичи (одатда невропатологик ёки нейротравматологик), бу ерда умумий парвариш имконияти мавжуд. Бунда узоқ вақт давомида парваришловчи яқин қариндош ёки шахслар иштироки шарт. Бу босқичда келажакда беморнинг доимий тиббий назоратда(гастростомия, деканюляция ёки йўталишнинг самарали рефлекси йўқлигида пўлатдан ишланган трахеостомалар) бўлишини таъминлаш учун чора-тадбирлари амалга оширилади. Шу билан бирга стационардалиги вақтида кислороднинг эндолюмбал жунатиш амалга оширилади.

Босқич даври давомийлиги 2-3 ҳафтадан ошмайди.

Апаллик синдромини жарроҳлик йўли билан даволаш.

Апаллик синдромини жарроҳлик йўли билан даволашга кўрсатма бу шикастланишдан кейин тетравентрикуляргидроцефалия намоён бўлиши ҳисобланади, бунда шунтловчи жарроҳлик амалга оширилади.

Беморни даволашни баҳолаш белгилари.

Даволашнинг самарадор кўрсаткичи бу бемор ҳушининг тикланиши ҳисобланади. Стационар даволаш даври 20 кунгача.

Беморни амбулатор текшириб туриш 5 йил давомида амалга оширилиди. Бу кўрикда невропатолог, нейрохирург қатнашиб, бемор доимий реабилитацияда бўлади.

апаллик синдромининг дифференциал ташхиси:

- Турли этиологияли комалар.

- Бош мия оғир шикастлани.

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Терапевт-шифокор маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Отоларинголог-шифокор маслахати
Офтальмолог-шифокор маслахати	+	- / -
Лаборатория текширувлари
Клиник қон тахлили *	+	- / -
Сийдик клиник тахлили*	+	- / -
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	- / -
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	- / -
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	- / -
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	- / -
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	- / -
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	- / -
Қон гуруҳи, резуз фактор	+	- / -
Коагулограмма**	+	- / -
Ликвор тахлили	+	- / -
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	- / -
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+	- / -
Электроэнцефалография	+	- / -
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	- / -
Транскраниалдопплерография	+	- / -
Эхоэнцефалография	+	- / -
Комапьютер томографияси	+	- / -
Магнит-резонанс томография	+	- / -
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	- / -
Реоэнцефалография	+	- / -

9. Апалик синдромли беморлар мурожат қилган ҳолатида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(УМУМИЙ АМАЛИЁТ ШИФОКОРИ) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Маҳаллий кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото ва назогемоликворея);

Илк ташхис қўйилганидан кейин – шикастланиш этиологияси апаллик синдром ташхиси билан бемор йўлланмага кўра ТТБ га юборилади.

2. Апаллик синдром билан беморлар мурожаат қилган ҳолатда ТТБ босқичида жаррох даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик (юмшоқ тўқималар шикастланганлиги ҳолатида, ото ва назогемоликворея);

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош мия суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни олиб бориш усули:

Бу босқичда апаллик синдромига эга бемор ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

10. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

1. Комапьютер томографияси ёки магнит-резонансли томография. Бош мия пўстлоғининг атрофик диффуз ўзгаришлар қоринчалар ва субарахноидал бўшлиқларнинг кенгайиши, ҳамда мия ўчоқли бузилишларининг дегенератив ва репаратив ўзгаришлари ва бош-мия шикастланишининг ўткир даврида пайдо бўлган мия ичи гематомалари натижасида юзага келган проэнцифалик киста ва паст зичликдаги ўчоқлар кўринишидаги маҳаллий ўзгаришлар кузатилади. Шу билан бирга нафақат мия УПТунида балки пўстлоғида, пўстлоқ ости бирикмаларида, базал нерв тугунлари ва қадоқ жисмида атрофия жараёни кузатилади.

2. Электроэнцефалография. (ЭЭГ да биринчи хафтадан яққол ўзгаришлар аниқланади, кейин эса бир неча ой давомида — тетаник тиришиш (талваса) белгилари фаоллашуви кузатилади. 5—6 ойдан кейин паст кўрсаткичли альфа-фаоллашув пайдо бўлади. ЭЭГ нинг ўзгариш даражаси клиник синдром оғирлиги билан боғланади. ЭЭГда патологик ўзгаришлар тўхташи ижобий прогноз белгиси ҳисобланади).

1. Транскраниал допплерография.

Фармакалогик гурухлар

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тиришиб тортишишга қарши воситалар (карбомазепин, вальпроевая кислота, ламитрижин)

Спазмолити воситалар (папаверин, ношпа)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Флора таъсирчанлигига кўра антибиотиклар

Қон ивишига таъсир этувчи воситалар, антикоагулянтлар

Тўқима ўзгариш жараёнларига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Асаб ўтказувчанлигини стимуллаштирувчилар (неостигмин, ipidacrine, галантамин)

Апаллик синдром прогнози:

Эпидемиологияси: Ҳозирги вақтда АС тарқалганлиги кўлами охиригача аниқланмаган.

Статистик ҳисоблашларга кўра бундай беморлар сони 90-йиллар ўрталарига келиб АҚШда 10-20 минг нафарини катталар, 4-10 минг нафарини болалар ташкил қилди (Latronico N., 2000; Andrwes K., 1999; Freeman E., 1997). Этиологик текширувлар маълумотларга асосланиб қилинган ҳисоблар шуни кўрсатадики ғарбий Европа мамлакатларида ҳар йили 100000 аҳоли бошига 1-10,5 янги ҳолатлар кузатилади. Айрим текширувлар маълумотларига кўра апаллик синдроми ҳолатларининг учраши 100000 аҳоли бошига 0,7-1,1ни ташкил этишини кўрсатади. Мартинюк В.Ю, [38] АС ёйилганлигини 100000 аҳоли бошига 2-10 тўғри келишини кузатган.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Апаллик ҳолатидан чиқиш;

Ўзгармас ногиронлик;

Иккиламчи аҳволнинг ёмонлашуви;

Ўлим ҳолати.

Клиник баённома маълумотларига кўра даволаш қуйидагича ўтказилади: ихтисослаштирилган тиббиёт муассасаларида амалга оширилади. Шу билан бирга улар доимий равишда яшаш жойларидаги невропатолог кузатувида бўлишлари керак бўлади.

Шикастланишдан кейин бош суягининг нуқсонларига эга беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси.

Асос:

Шикастланишдан кейин бош суягининг нуқсонларига эга беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк даврида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Шикастланишдан кейин бош суягининг нуқсонларига эга беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Бемор модели.

Нозологик шакли: Шикастланишдан кейин бош суягининг нуқсонлари;

ХКТ бўйича мос код – 10: (T90.2)
Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Клиник кўриниши: Шикастланишдан кейинги бош суягининг нуқсонларига эга беморлар одатда атмосфера босими ўзгариши (бош суяги трепанация синдроми), бош суяги нуқсонининг борлиги сабаб аралаш характерга эга бош оғриғидан шикоят қиладилар. Умумий холсизлик, эпилептик тутқаноқлар.

Клиник кўриниши ўтказилган бош мия шикастланишидан ва бемор организмининг ўзига хослигидан келиб чиқади.

Шикастланишдан кейинги бош суягининг нуқсонлари қуйидагича таснифланади:

Бош суяги асосига нисбатан: конвекситал ва базал, чегара чизиқли;
Латераллашувига кўра: бир ва икки томонлама;
Жойлашувига кўра: пешона, пешона-коса, пешона-чакка, пешона-тепа, чакка, чакка-тепа, пешона-чакка-тепа, чакка-орқа, тепа, тепа-орқа, орқа;
Ҳажмига кўра: кичик (10 см2гача), ўртача (30 см2гача), катта (60 см2гача) ва улкан (60 см2дан ортиқ);
Сонига кўра: бир ва кўп сонли;
Суяк нуқсони тавсифига кўра: “пульсирланувчи”, “тушувчи”, “шишип кетувчи”, жойидан қўзғалган;
Юмшоқ тўқималар ҳолатига кўра: ўзгаришларсиз, ингичкалашган, йўғонлашган;
Мия асосининг шикастланишдан кейинги ҳолатига кўра: порэнцефалия, гидроцефалия, менингоэнцефалоцеле, маҳаллий атрофик жараён, ёриқ-бирикиш жараёни, бегона жисм;
Асосий клиник синдромларга кўра: метиопатик (бош суяги трепанацияси синдроми), астенитик, эпилептик, психопатологик, пирамида, экстрапирамида, апатик;

Ташхис:

Краниография –ҳажми, нуқсон чегараларининг ўзига хослиги, патологик ўзгаришлар, суяк нуқсонлари.
Комапьютер томографияси (шу жумладан 3D ёрдамида қайта қуриш) – мия тўқимаси аҳволини анқлаш ва трансплант танлаш имконини беради.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

Текшириш мажмуйига қуйидагилар киради:

Анамнез йиғиш;
Бемор умумий невропатологик ҳолатини текшириш;
Бош суяги нуқсонига мос трансплант танлаш;

Шикастланишдан кейиги бош суягининг нуқсонларига эга беморларни умумий кузатиш ва касалликни даволаш (асосий ва қўшимча).

Суяк нуқсони пластикаси учун кўрсатмалар:

“Трепанацияланган бош суяги” синдроми;
Косметик нуқсон;
Шикастланишдан кейинги эпилепсия;

Жарроҳлик мумкин бўлмаган ҳолатлар:

Суяк нуқсонига юмшоқ тўқималарни бўртиб чиқиши билан бош суяги ички босимининг кўтарилиши, “таранглашган” пролапс;
Бош юмшоқ тўқималарининг инфекцияланиши;
Бурчак остеомиелити;
Беморнинг декомапенсацияланган соматик ҳолати.

Бош суяги нуқсони пластикасини ўтказишга оид кўрсатмалар индивидуал ва бемор соматик ҳолати ва бош суяги ҳажмидан келиб чиққан холда аниқланади.

Дастлабки пластика – шикастланишдан кейин биринчи хафтагача ўтказилади;
Дастлабки қолдирилган – шикастланишдан кейин 7 ҳафтагача;
Кечки – шикастланишдан кейин 3-6 ойда.

Агар ўткир даврида инфекцион асоратлар пайдо бўлса, қайтадан яра битиши кузатилса у холда пластика ўтказиш вақти шикастланишдан кейин бир йилга қолдирилади.

Жарроҳлик аралашувидан аввал беморнинг соматик ҳолатини умумий текшириш ўтказилади, суяк нуқсони ҳажми аниқланади. Жарроҳлик аралашувигача люмбал тешигидан пневмоинсуфляция (пуфлаш) амалга оширилади - мақсад - жарроҳликкача менингеолиз.

Жарроҳлик умумий оғриқсизлантириш орқали ўтказилади.

Бош суяги нуқсони ҳудудидаги юмшоқ тўқималаридаги сезиларли ёриқ ўзгаришларида аввал ёриқларни олиб ташлаш билан тери пластикаси ўтказилади ва бир вақтнинг ўзида суяк нуқсони пластикаси ёки биринчи босқичда 1,5-2,5 ой муддатигача экспандер ёрдамида чўзиш билан тери пластикаси ўтказилади. Экспандер олиб ташланиши билан бир вақтда ёриқларни олиб ташлаш ва тери пластикаси ўтказилади.

МҚП нуқсонида менингоэнцефалолиздан кейин суяк нуқсони ҳудудида МҚП пластикаси ўтказилади.

Гидроцефалия аниқланганида ликворошунтловчи жарроҳлигидан то суяк нуқсонининг пластикаси ўтказилиши зарур (иккала жарроҳлик бир вақтда ўтказилиши ҳам мумкин).

Пластик жарроҳликда қўлланиладиган материаллар учга бўлинади:

Аутоимплантант (организмдан энг оғриқлиларни олиб ташлаш -майдаланган қовурға бўлаклари ва ҳ.к.).
Ксеноимплантант - аутоимплантантларнинг кўпроқ тури (метилметаклиратлар, гидроксиаппатит имплантантлар).
Аллопластика (ўлик суяк пластикаси), трансплантантнинг тез сўрилиб кетиши, танлаш қийинлиги ва узоқ тайёргарлик, инфекцияланиш хавфи сабабли деярли қўлланилмайди.

Даволаш самарадорлиги ва натижа белгилари.

Нейрохирургик бўлимларда даволаш муддати пластика ўтказилганлигида 10 кунгача давом этади.

Даволаш самарадорлиги белгилари: беморларнинг умумий аҳволининг яхшиланиши ва косметик самарага эришиш, неврологик сиптомларнинг йўқ бўлиши ёки яхшиланиши.

Шикастланишдан кейинги бош суяг нуқсонларининг дифференциал ташхиси:

- Бош суягида ўсимта пайдо бўлиши;

- Бош суягининг ботиб синиши оқибати;

- Бош суяги ривожланишида нуқсонлар;

- Бош суяги остеомиелити.

Инструментал ташхис:

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Шифокор -терапевт маслахати	+	1
Шифокор- отоларинголог маслахати	+	Кўрсаткичларга кўра
Шифокор –офтальмолог маслахати	+	Кўрсаткичларга кўра
Лаборатория текширувлари
Қон клиник тахлили*	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	2
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	3
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	3
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	2
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	1
Бошнинг комапьютер айлана томографияси контраст кучайтириш ва кучайтиришсиз***	+	1
Бошнинг комапьютер цистерно томографияси	+ -	Жарроҳлик амалиётигача
Бош тож артерияларининг ультротовуш допплерографияси	+	1

10. Шикастланишдан кейинги бош суягининг нуқсонлари мавжуд беморларга мурожаатнинг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик.

Илк ташхис қўйилганидан кейин – шикастланишдан кейин бош суягининг суяк нуқсонлари ташхиси билан бемор йўлланма орқали ТТБ га юборилади.

2. Шикастланишдан кейинги бош суягининг суяк нуқсонларига эга беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррох даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невролагик кўрик;

- Локал кўрик ;

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни олиб бориш усули:

Бу босқичда шикастланишдан кейинги бош суягининг суяк нуқсонларига эга бемор кўрикдан ўтказилади. Нейрохирургик манипуляциялар ўтказилиши зарурлиги аниқланганида ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

11. Маҳсус бўлимларда (марказларда) ҳаракат кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

Текшириш мажмуйига қуйидагилар киради:

Анамнез йиғиш;
Бемор умумий невропатологик ҳолатини текшириш;
Бош суяги трансплантини танлаш;

Текширишнинг асосий усуллари:

Краниография –ҳажми, нуқсон чегараларининг ўзига хослиги, патологик ўзгаришлар, суяк нуқсонлари;
Комапьютер томографияси (шу жумладан 3D ёрдамида қайта қуриш) – мия тўқимаси аҳволини анқлаш ва трансплант танлаш имконини беради;

Даволаш - жарроҳлик йўли билан.

Консерватив даволаш:

Фармакалогик гурухлар

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, пирацетам,chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тиришиб тортишишга қарши воситалар (карбомазепин, вальпроевая кислота, ламитрижин)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Флора таъсирчанлигига кўра антибиотиклар

Тўқима ўзгариш жараёнларига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Шикастланишдан кейинги бош суягининг суяк нуқсонлари прогнози:

Тузалиш жараёни.

- Тери остига йиғилган қон маҳаллий пункциялар ўтказиш ва қон аспирацияси ёрдамида олиб ташланади

- Менингоэнцефалит жойлашуви: маҳаллий невропатологик симптомлар ёки эпилептик тутқаноқлар билан намоён бўлади. Бундай холларда имплантант олиб ташланади.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача инвалидизация;
Иккиламчи менингоэнцефалит.

Клиник баённомаси маълумотларига кўра даволаш қуйидагича: ихтисослаштирилган тиббиёт муассасалари шароитида ўтказилади.

Назал ликворея билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Назал ликворея билан оғриган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Назаль ликворея билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи– нейрожарроҳ, анестезиолог-реаниматолог, ЛОР шифокори, ва ҳамшира (шунга оид патология аниқланганлиги ҳолатида - терапевт).

Клиник меъёрлар беморга аниқ нозологик шакл (касаллик), касаллик белгилари ёки аниқ клиник ҳолатларда кўрсатилиши зарур бўлган тиббий ёрдам бажарилиш ҳажмининг лозим бўлган энг кам миқдорининг умумий шаклга келтирилган тасвирларини ўз ичига олади.

Баённомаси – расмий ҳужжат бўлиб, процесуал даволаш тактикасининг, ижро этувчилар риоя қилувчи умум қабул қилинган қоидалар, анъаналар ва шартлар умумийлигига асосланади.

Ишчи гуруҳ: ЎзР ССВ РНХИМ директори, проф. Кариев Г.М., шошилинч нейрожарроҳлик бўлим бошлиғи Бобоев Ж.И., ва нейрожарроҳлик шифокорлари: Муминов А.К., Асланова М.А., Ким А.А., Абдурасулов Ф.Х.

Бемор модели.

Нозологик шакли: Назал ликворея

ХКТ бўйича мос код – 10: (G 96)
Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Назал ливорея симптоми бу - орқа мия суюқлигининг бурун йўлининг биридан ёки иккаласидан ёки ҳалқум орқа деворидан оқиб чиқиши.

Суюқликнинг оқиб чиқиши доимий ёки онда сонда, унинг ҳажми эса кўп, ўртача ёки кам бўлиши мумкин.

Бош оғриқлари кўпчилик беморларда пайдо бўлиб, турли характерга эгадир. Суюқлик оқиб чиқаётган вақтида бош суяг ичи гипотензия кўринишида бўлса, ремиссия даврида эса бу оғриқлар гипертензион турдаги ликвородинамик бузилишлар билан намоён бўлади.

Назал ликворея бош-мия шикастланишида (шикастланишдан кейинги ҳолат), жарроҳлик аралашувидан кейин (ятроген), бош суяги асосида ўсимталарнинг пайдо бўлишида (симптоматик), ривожланишнинг туғма нуқсонларида ва суякларнинг панжарасимон тешигидан ликвородинамик бузилишлар (кутилмаганда).

Ликвореянинг клиник шакли касаллик давомийлиги, пайдо бўлиши, касаллик муддати ва у билан боғлиқ асоратларга, ликвор фистуланинг жойлашувига кўра таснифланади. Даволаш (жарроҳлик ва консерватив) йўналишини аниқлаб берувчи асосий омиллар қуйидагилардир:

Пайдо бўлган даври: эрта (3 ойгача), кеч (3 ойдан ошиқ) ликворея.
Ликворея муддати: унча узоқ давом этмаган травматик (ятроген) ликворея (3 ойгача), узоқ давом этмайдиган ликворея (1 йилгача), узоқ давом этадиган кутилмаганда содир бўлган ликворея (бир йилдан ортиқ).
Менингит билан асоратланган.
Ликвор фистуласининг жойлашуви: пешона бўшлиғига, панжарасимон суяк бўшлиғига, понасимон бўшлиққа.
Иккиламчи гипотензион кўринишларнинг пайдо бўлиши.

Назал ликворея билан оғриган беморлар нейрохирургик бўлимларда стационар даволанадилар.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Оқиб чиқаётган суюқликда глюкоза мавжудлиги (>0,3 мг мл.да) ликвореянинг ишончли белгиси хисобланади, глюкоза миқдорининг камлиги (< 0,05 мг мл.да) ишончли белги ҳисобланмайди.

Ташхис чора-тадбирларининг рўйхати:

Анамнез маълумотларини йиғиш;
ЛОР мутахасиси текшируви;
Оқиб чиқаётган суюқликда глюкозанинг аниқланиши;
Ташхиснинг инструментал усуллари.

- Кузатиш краниографияси - бош суяги асосининг синиши аниқланади;

- КТ, МРТ - ликворея пайдо бўлиш таҳминий сабабини аниқлаш учун амалга оширилади;

- комапьютер-томографик цистернографияси - ликвор фискуласининг жойлашувини аниқлашнинг нисбатан тезкор услуби;

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

Анамнез;
Невропатологик текшириш;
Локал текшириш;
Бош суягининг рентгенографияси;
Бош мия МСКТ;
Биокимёвий анализ, коагулограмма;
Қон гуруҳи, резус-фактор;
Окулист кўриги;
ЛОР кўриги;
Терапевт кўриги;

Назал ликворея ташхиси

- Сўров;

- Невропатологик ва локал текшириш;

- Нейрохирургик касалликлар инструментал ташхиси усуллари (ТОВУШЛИ-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Назал ликворея билан оғриган беморларни умумий кузатиш ва касалликни даволаш (асосий ва қўшимча).

Даволаш услубини танлаш ликвореянинг тури ва клиник шаклига боғлиқдир.

Симптоматик ликвореяни даволаш сабаб омилини бартараф этиш ва ликвор фистуласи пластикасидан иборат.

Шикастланишдан кейинги ва ятроген ликвореяда даволаш услуби фарқланади.

Назал ликвореяли беморларни консерватив даволаш.

Эрта ва ҳали яққол намоён бўлмаган ликвореяли беморларда ликвор маҳсулини ва босимини меъёрлаштиришга қаратилган консерватив (медикаментоз) даволаш амалга оширилади (тадбирлар ўз ичига калий воситалари билан умумлаширалган холда 0,5 мл строфантин м/и, ацетазоламид 1 донадан кунига икки маҳал ичилади).

Люмбал пневмоинсуфляция усули самарали ҳисобланади. Мақсад - калла суяги босимини ортриш йўли билан ликворни тўхтатиш.

Консерватив даволаш самарасизлигида ликвор босимни пасайтиришга қаратилган люмбал дренажлаш амалга оширилади.

Назал ликвореяли беморларни жарроҳлик йўли билан даволаш

Жарроҳлик даволашга юқорида келтирилган консерватив даволаш усулларининг самарасизлиги, таранглашган пневмоцефалия, порэнцефалия, ликворнинг кўп қисмининг оқиб кетиши сабаб бўлади.

Орқа мия суюқлигининг оқиб чиқиш манбааси аҳамиятга эга - мия қоринчалари ёки субарахноидал бўшлиқ (Пусеп синамаси ёрдамида аниқланади). Қоринча ликвореяси (Пусеп синамасида ликвор оқиши кучаяди) жарроҳлик амалиёти учун кўрсатма бўлади. Жарроҳлик усули ликвор фистула жойлашиши, касаллик муддатидан келиб чиқиб танланади. Фистуланинг пешона бўшлиғида жойлашишида транскраниал экстрадурал жарроҳлик аралашуви, панжара лабиринти бўшлиғида жойлашганлигида транскраниал интрадурал жарроҳлик амалиёти қўлланилади. Ликвор фистуласининг понасимон бўшлиқда жойлашувида эндоназал жарроҳлик амалиёти қўлланилади.

Ликвория ривожланиб кетган босқичи беморларида иккиламчи гипертензион кўринишлари ривожланган менингитнинг юзага келиши, ликворни шунтоловчи жарроҳлик ёки аралаш жарроҳлик амалиётлари самарадорлиги ўзини оқлаган (транскраниал ва эндоназал аралашувлар ликвор шунтлаш билан янада тўлдирилади). Қайталаниш ва фистула жойлашуви ноаниқлиги, сезиларсиз ликворияда ликвор шунтлаш усули танланади.

Пайдо бўлиш механизмлари билан ўзаро боғлиқ ўз ўзидан йўқоладиган ликвория консерватив даволанилади, шу сабабли медикаментоз даволаш ва люмбал дренажлаш амалга оширилади.

Ўз ўзидан юзага екладиган ликвореяда ликвор фистуласининг панжарасимон пластинада жойлашувини даволашда транскраниал интрадурал жарроҳлик усули танланади. Бош суяги гипертензияси аниқланганида юқорида келтирилган жарроҳлик усулларидан фойдаланилади. Жарроҳлик амалиёти умумий оғриқсизлантираш билан амалга оширилади. Эндоназал жарроҳлик амалиёти жарроҳлик микроскопи билан жиҳозланган рентгенли жарроҳлик хонасини талаб этади.

Транскраниал жарроҳлик бифронтал кириш билан амалга оширилади. Интродурал услуби олд томондаги юқори саггитал синусларни бойлаш билан тўлдирилади. Олд калла суяги чуқурчаси 2 томондан ревизия (тафтиш) қилиниши керак. Ликворни шунтлаш жарроҳлиги амалга оширилаётганида люмбо- перитониал модификацияси (ўзгартирилиши) бажарилади. Люмбал дренажлаш ўтказилганидан кейин тест-назорат ёрдамида шунтланишнинг самарадорлиги текширилади (дренаж ҳаракатланаётгани шароитида глюко-тест синамаси).

Жарроҳлик амалиётидан кейинги даврда транскраниал ва эндоназал усуллар қўлланилганидан кейин узоқ вақт мобайнида дренажлашни қўллаш лозим, мақсад ликвор гипертензиясини сусайтириш.

Жарроҳликдан кейинги даврда ликвор гипертензиясини сусайтириш мақсадида қуйидаги дорилар схемаси бўйича буюрилади муддати 1-3 хафтагача (1 тадан кунига 2 махал -9-14 кун, калий воситалари билан биргаликда).

Даволаш натижалари ва самарадорлик белгилари

Нейрохирургия статионарида даволашнинг ўртача муддати 20 кунгача бўлган даврни ўз ичига олади.

Даволашнинг самарадорлик белгиси бу беморнинг стационардан чиқиш даврига келиб фаоллашувида ликвореянинг бутунлай тўхташи.

Бемор уч йил давомида отолорингологнинг доимий текширишлари билан амбулатор назорат қилинади, глюко-тест такроран олинади. Касаллик қайталаниш хавфи биринчи 3 ойда, кейин эса биринчи ва учинчи йил орасида кузатилади.

Назал ликвореянинг дифференциал ташхиси:

- ЛОР касалликлари

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Терапевт-шифокор маслахати	+	1
Отоларинголог-шифокор маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Офтальмолог-шифокор маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Клиник қон тахлили *	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	1
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	3
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	3
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	2
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхисловчи**	+	Кўрсатмаларга кўра
Бошнинг комапьютер айлана томографияси контраст кучайтириш ва кучайтиришсиз*** Бошнинг комапьютер- цистерно томографияси	+ + -	Жарроҳликгача 1 маротаба жарроҳликдан кейин
Бош марказий артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+	1

11. Назал ликворея билан оғриган беморларнинг мурожат қилган ҳолатда даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик.

Илк ташхис қўйилганидан кейин – назал ликворея ташхиси билан бемор йўлланма орқали ТТБ га юборилади.

2. Назал ликворея билан оғриган беморлар мурожаат қилган ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининги кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик ;

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Беморни олиб бориш усули:

Бу босқичда назал ликворея билан оғриган бемор кўрикдан ўтказилади. Нейрохирургик манипуляциялар ўтказилиши зарурлиги аниқланганида ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

12. Маҳсус бўлимларда (марказларда) ҳаракат кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

1.Ташхис тадбирлари кетма-кетлиги;

2. Анамнез маълумотларини йиғиш;

3.Оқиб чиқаётган суюқликда глюкоза миқдорини аниқлаш;

Ташхис қўйишнинг инструментал усуллари:

- Умумий краниография– калла суяги асосининг синиши аниқланади;

- КТ, МРТ - ликворея пайдо бўлиш сабабини аниқлаш учун амалга оширилади;

- Бошнинг комапьютер- цистерно томографияси - ликвор фистуласининг жойлашувини аниқлашнинг тезкор усули;

Фармакалогик гурухлар

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тиришиб тортишишга қарши воситалар (карбомазепин, вальпроевая кислота, ламитрижин)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Флора таъсирчанлигига кўра антибиотиклар

Тўқима ўзгариш жараёнларига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Е,К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Самарадорлик белгилари, даври ва натижаларни баҳолаш.

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Фаол даволаш тактикасининг ҳажмининг ортиши;
Уйқучанлик, сезги бузилишларининг камайиши, координация яхшиланиши;
Текширувнинг КТ(МРТ) маълумотлари.

Назал ликвореяда прогноз

Саломатликни тикланиши.

Аҳволнинг ёмонлашуви кам холларда учрайди - иккиламчи инфекциянинг юқиши.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модель натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача инвалидизация;
Иккиламчи менингоэнцефалит

Клиник баённомаси маълумотларига кўра даволаш: ихтисослаштирилган тиббиёт муассасалари шароитида олиб борилади.

Бош суяги суяклари остеомиелити (яллиғланган) беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси.

Асос:

Бош суяги суяклари яллиғланган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош суяги суяклари яллиғланган (остеомиелит) беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, анестезиолог-реаниматолог, ва ҳамшира (шунга оид патология аниқланганлиги ҳолатида - терапевт).

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош суяк суяклари остеомиелити (яллиғланиши)

ХКТ бўйича мос код – 10: (M.86)
Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Бош суяк гумбази суякларининг остеомиелити бу - яллиғланиш жараёни бўлиб, калла суякларининг қаватларини жароҳатлаб, суякларда йиринг ўчоқларини ривожланиши ва ўлик тўқималарни пайдо бўлиши билан ифодаланади.

Остиомиелитлар (суяклар яллиғланиши) кам учрайди, учраш суръати 1-3% ташкил қилади. Касаллик ҳолатларининг кўпчилиги бош шикастланиши, нейрохирургик аралашувлар ёки қўшни ҳудудлардаги инфекциялар билан боғлиқ.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Клиникаси: бош суяги остиомиелити юзаки, чуқур, тромбофлебитик ва суяк синиқлари ўлик қисмларига бўлинади. Ўткир, янада хавфлироқ ўткир ости ва сурункали шаклда бўлади. Юзаки остеомиелитлар жароҳатдан кейин 3-4 хафтадан кейин ривожланади. Одатда бош суяги қопламасининг кучсиз яллиғланувчи жароҳат мавжуд бўлиб, ундан кам ҳажимда йиринг ажралиб туради, унинг тубида суякнинг очилиб қолган сатхи кўриниб туради.

Яллиғланиш жараёни билан суякнинг унча катта бўлмаган 1-1,5 см диаметрли ҳудуди шикастланади. Суяк сатхи яллиғланиш нуқталари билан. Чуқур остеомиелитлар суякнинг барча қатламларини шикастланиши билан тавсифланади. Пўстлоқ қатламининг бутун қалинлигидан ва губкасимон моддадан ташкил топган йирик ўлик тўқималар шаклланади. Йиринглаш жараёнига суякнинг катта ҳудудини аралашгани холида тромбофеблит диплоик томирлар тез ривожланиб боради. Бу шаклларнинг барчасида клиник кўриниш бир хилда бўлади. Беморлар бош оғриғи, айниқса жароҳат ҳудудидаги оғриқдан шикоят қиладилар. Беморларнинг кўпчилигида фақатгина маҳаллий белгилар намоён бўлади. Иситма, лейкоцитоз камдан -кам холларда учрайди. Невропатологик етишмовчилик одатда кузатилмайди.

Ташхис: Грануляцион тўқима, оқма яралар ва йиринг ажралиб чиқишига эга битмаётган яра дастлаб локал (жойлашган ери) кўрикдан ўтказилади. Касалликнинг эрта босқичларида рентген ташхис унчалик аниқ маълумот бермайди. Остеомиелит кўриниши суратларда бош жароҳатининг 3-ҳафтасида кўринади. Нормал суяк таркибининг йўқлиги, суяк моддаси атрофияси, ўлик тўқималарнинг мавжудлиги аниқланади. Аниқроқ маълумот олиш усули сифатида бош мия гумбази суякларининг КТси хизмат қилиши мумкин (остеомиелит ҳудуди).

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

Анамнез;
Невропатологик текшириш;
Локал текшириш;
Бош суягининг рентгенографияси;
КТ-бош мияда;
ЭХО-ЭГ;
Биокимёвий анализ, коагулограмма;

7.Қон гуруҳи, резус-фактор;

8.Окулист кўриги;

9.ЛОР кўриги;

10.Терапевт кўриги.

Бош суяги суяклари яллиғланиши(остеомиелит)

ташхиси

- Сўров;

- Невропатологик ва локал текшириш;

- Нейрохирургик касалликлар инструментал ташхиси усуллари (ЭХО-ЭС, ЭЭГ, РЭГ, Рентгенография, КТ, МРТ).

Бош суяги суяклари яллиғланган беморларни умумий кузатиш ва касалликни даволаш (асосий ва қўшимча).

Жарроҳлик - кескин жарроҳлик ювиш билан биргаликдаги узоқ вақт мобайнида антибактериал даволаш энг яхши натижаларни беради. Юза сохасидаги остеомиелитда бош суяги қоплагичининг тешик қисми ёки жароҳат четлари кесиб ташланади. Юпқа пўстлоқли ўлик тўқималар ва юзадаги грануляцион тўқималар олиб ташланади. Чуқурлашган жараёнда остеомиелитланган ҳудудда фрез тешиклари қилинади ва жароҳатланган суяк тишлаш ёки электротрепанация йўли билан кесиб олиб ташлаш амалга оширилади. Антибактериал даволаш фақатгина қўзғатувчиси топилганида ва унинг антибиотикларга таъсирчанлиги аниқланганида бажарилади.

Даволаш натижалари ва самарадорлик белгилари

Нейрохирургия стационарида даволашнинг ўртача муддати 14 кунгача. Даволашнинг самарадорлик белгиси бу яранинг битиши.

Жароҳат бутунлай соғайтирилганида, кенг таъсирга эга антибиотикларни қўллаган холда ўлик тўқима ҳудудларини олиб ташланганида, бош суяги ости бошқа асоратларининг йўқлигида одатда натижа прогнози ижобий бўлади.

Бош суяги суяклари остеомиелити

дифференциал ташхиси:

- Бош суяги суякларида ўсимта пайдо бўлиши;

- Ботиб кирган синишлар оқибати;

- Бош суяги ривожланишидаги нуқсонлар;

Инструментал ташхис

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Терапевт-шифокор маслахати	+	1
Отоларинголог-шифокор маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Офтальмолог-шифокор маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Лаборатория текширувлари
Клиник қон тахлили *	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	2
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	2
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	2
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	2
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	3
Коагулограмма**	+	3
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	2
Йиринг субстратини антибиотикларга нисбатан аниқлаш	+	1
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+ -	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Бош марказий артерияларини ультратовуш допплерографияси***	+	1
Бошнинг комапьютер айлана томографияси контраст кучайтиришсиз***	+	Жарроҳликдан кейин

12. Бош суяги остеомиелити балан касалланган беморлар мурожаати ҳолатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, КВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(УМУМИЙ АМАЛИЁТ ШИФОКОРИ) варақасини тўлдириш билан бирга КВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик.

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош суяги суяклари остеомиелити ташхиси билан бемор йўлланма орқали ТТБ га юборилади.

2. Бош суяги суяклари остеомиелити беморлари мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик ;

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Олиб бориш услуби:

Бу босқичда бош суяги суяклари остеомиелити билан оғриган бемор кўрикдан ўтказилади. Нейрохирургик манипуляциялар ўтказилиши зарурлиги аниқланганида ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

13. Маҳсус бўлимларда (марказларда) қилинадиган ишлар кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

Ташхис қилиш ўз ичига қуйидагиларни олади:

Соматик патология текшириши (нафас, томир уриши, АД) ;
Невропатологик текшириш;
Бош мия КТ ёки МРТ;
Бош суягининг икки томонлама рентгенография;
ЭХО- энцефалогрофияси.;
Қон гуруҳи ва резус факторини аниқлаш;
Қон ва сийдикнинг умумий тахлилини аниқлаш.

Фармакалогик гурухлар

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тиришиб тортишишга қарши воситалар (карбомазепин, вальпроевая кислота, ламитрижин)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Флора таъсирчанлигига кўра антибиотиклар

Тўқима ўзгариш жараёнларига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Е,К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Самарадорлик белгилари, даври ва натижаларни баҳолаш.

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Умум бош мия зарарланиш белгиларинингсусайиши;
Жароҳатнинг бирламчи битиши;

Бош суяги суяклари остеомиелитида прогноз

Саломатликни тикланиши.

Аҳволнинг ёмонлашуви кам холларда учрайди - иккиламчи инфекциянинг юқиши.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача инвалидизация;
Иккиламчи менингоэнцефалит

Бош мия эхинококкоз касаллигида беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси.

Асос:

Бош мия эхинококкоз касаллигига учраган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош мия эхинококкоз касаллигига учраган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, инфекционист, анестезиолог-реаниматолог, ва ҳамшира (шунга оид патология аниқланганлиги ҳолатида - терапевт).

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош мия эхинококкоз касаллиги

ХКТ бўйича мос код – 10: (B 67,6)
Босқич: ҳар қайси;
Мураккаблашиш: мураккаблашувидан қатъий назар;

Эхинококкоз - паразитар касаллик бўлиб, кам холларда асаб тизимига зарар етказади. Инсон ошқозан-ичак йўлига эхинокок тухумининг тушиши билан касалланади - ит ва бўрилар ичагида яшовчи личинка давридаги қурт (Taenia echinococcus).

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Клиника ва ташхис: бош мия эхинококкози кўп холларда 3 симптомлар бирикмасидан иборат: гипертензион-гидроцефаль, ўчоқли симптом ва қўзғатиш симптоми. Касалликнинг бошланиши одатда бош суяги ички босимининг ортиши, кейин кўнгил айниш ва қайт қилиш билан намоён бўлади. Белгиланган симптомлар асталик билан интенсивлиги ва давомийлиги билан ортиб боради. Кўз тубида қотмалар кўринишидаги ўзгаришлар эрта аниқланади. Кўпинча касалликнинг биринчи маротаба намоён бўлишида ҳаракат функцияларининг тушиши ёки эпилептик тутқаноқлар, ҳаттоки уларнинг биргаликдаги кўринишини учратиш мумкин. Эхинококкнинг орқа мия чуқурчасига жойлашишида нистагм, УПТун симптоматикаси ўрни катта. Окклюзион гидроцефалия белгиларининг ривожланиши билан бирга бош суяги ички босимининг кўтарилиш белгилари эрта аниқланади.

Эпидемиологияси: эхинококкоз Осиё, Европа, Австралия, Қозоғистон, Ўрта Осиё ҳудуларида тарқалган. Эхинококкоз мияни зарарлаш бўйича жигар ва ўпкани шикастлаш суръатидан кейин 3-ўринни эгаллайди. Инсонга эхинококкоз: 1) ошқозон-ичак йўлининг шиллиқ пардаси орқали; 2) нафас олиш йўллари орқали (инвазиянинг аэроген йўли) 3) жароҳат юзасидан юқиши мумкин. Парзитни организмга тушиши эхинококкох тухумларини ютганда содир бўлади. Улар ошқозон соки таъсирида ўз пардаларини йўқотиб, онкосфераларини бўшатадилар ва қон ёки лимфага тушадилар. МАТ шикастланиши фақатгина 3% ҳолатларда аниқланган.

Кечиши. Тўхтовсиз ривожланади. Ўчоқ симптомларининг ривожланиб ўсиб бориши ва бош мия ички босимининг кўтарилиши кузатилади. Кўпинча кўп камерали эхинококкозда касаллик кечишида 1-2 йилга касалликнинг енгиллашиши кузатилади.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

Касаллик ривожланиш анамнези;
Эпидемиологик анамнез.

Бош мия эхинококкози ташхиси:

Аввал эхинококкоз бўйича ўтказилган жарроҳлик анамнезида кўрсатиб ўтилганида, паразитнинг бошқа аъзоларда ва тўқималарда аниқлангани ҳолатида бош мия эхинококкозидан шубҳаланиш мумкин. Кацон, Вайнберг треакциялари, тўғри бўлмаган гемагглютинация таъсири (РИГА) ва иммунофермент тахлили (ИФА), МАТ эхинококкозида эхинокок кистаси таркибининг унинг ёрилиши ёки унинг пардасининг дегенератив ўзгариши натижасида қон оқимига ёки ликворга тушишида ижобий бўлиши мумкин.

Бош суяк чокларининг ажралиши, бармоқли ботишлар, турк эгарининг иккиламчи ўзгариши, ўрта бош суяги чуқурчасининг чуқурлашуви, бош мия ичи босимининг ортишини краниография ёрдамида аниқлаш мумкин.

Бош мия эхиникоккози комапьютер томографияси ташхиснинг нисбатан ишончли усули ҳисобланади. Кесишмаларда одатда бирламчи гомоген, думалоқ шаклдаги интрапаренхиматоз ўсимта аниқланади. МРТ эхинокок кисталарининг ўзига хослигини аниқлаш имконини беради, улар КТда унчалик яққол кўринмайди. МРТ бир нечта эхиникок кисталарни аниқлашда ёрдам беради. КТ ва МРТ аниқ ташхис қўйиш имконини беради. Бир қанча ҳолатларда бош мия абсцеси, порэнцефалик киста, арахноидал киста, киста билан глиомаларда дифференциал ташхис зарур.

Ташхис услублари:

Шикоятлар ;
Анамнез;
Невропатологик текшириш;
Бош суягининг 2 томонлама рентгенография;
Ўпка рентгенографияси;
Ички аъзолар УТТ;
ЭХО-ЭГ;
КТ(МРТ) -бош мия;
Коагклограмма биокимёвий тахлили;
Қон гуруҳи, резус фактор;
Окулист текшириши;
Кацон тери синамаси ва Гедин-Вайнберг синамаси;
Терапевт кўриги;
ЎМО текшируви.

Бош мия эхинококкоз касаллигида беморларни умумий кузатиш ва касалликни даволаш (асосий ва қўшимча).

Якка эхинококда фақат жарроҳлик. Мия силжиши, ликвор ўтказувчан йўллари сиқилиши хавфида, бош мия ичи гипертензияси кескин яққол намоён бўлишида жарроҳлик амалиётини зудлик билан ўтказиш талаб этилади. Режага асосланиб жарроҳлик ўтказиш беморнинг комапенсация ҳолатида имкони мавжуд бўлади. Эхиникок кисталарининг олиб ташланишида жуда эҳтиёткор бўлиш шарт, сабаби паразит пардасига шикаст етказиш унинг қайта кўпайишига олиб келиши мумкин. Бутунлай олиб ташлаш услуби Dowling томонидан таклиф этилган. Бу услуб паразитар кистани олдиндан пункциялашсиз ва унинг таркибини тортиб олишдан ибора. Бунда киста ўз жойидан яхлитлигича ажралади.

Эхинококкоз жарроҳлиги асоратлари орасида жарроҳликдан кейинги асептик менингит ва вентрикулит, порэцефалия, пневмоцефалия, субдурал гидрома, безгак синдроми, мия ўткир томир етишмаслиги учрайди.

Бош мия эхинококкоз касаллигида дифференциал ташхис:

- Бош мияда ўсимта пайдо бўлиши;

- Бош мия абсцеси;

- Мия ичига қон қуйилиши;

Инструментал ташхис

Хизматлар номи	Кўрсатма
		Марта
Мутахассислар маслахати
Терапевт-шифокор маслахати	+	1
Отоларинголог-шифокор маслахати	+	Кўрсатмаларга кўра
Офтальмолог-шифокор маслахати	+	жарроҳликкача
Лаборатория текширувлари
Клиник қон тахлили *	+	2
Сийдик клиник тахлили*	+	2
Қон зардобида сийдикчилни аниқлаш*	+	1
Қон зардобида билирубин ва унинг фракцияларини аниқлаш*	+	1
Қон зардобида глюкоза миқдорини аниқлаш*	+	1
Қон зардобида креатининни аниқлаш**	+	1
Қон кетиш вақтини аниқлаш**	+	2
Қон ивиши вақтини аниқлаш**	+	1
Коагулограмма**	+	1
Гематокрит катталикларни аниқлаш(кўрсаткичнинг)***	+	1
Ташхиснинг инструментал ва бошқа усуллари
Кўкрак қафаси аъзолари рентгенографияси*	+	1
Бош суягининг 2 томонлама рентгенографияси	+	1
Электрокардиография (ЭКГ)*	+	1
Люмбал пункция даволаш-ташхис	+	Кўрсатмаларга кўра
Бошнинг комапьютер айлана томографияси контраст кучайтиришсиз***	+	Жарроҳликгача

14. Бош мия эхинококкоз касаллигида беморлар мурожаати ҳолатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, КВП).

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтказиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик.

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош мия эхинококкоз касаллигида ташхиси билан бемор йўлланма орқали ТТБ га юборилади.

2. Бош мия эхинококкоз касаллигида беморлари мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррох даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Умумий кўрикдан ўтқазиш (А/Б, томир уруши, ҳароратни ўлчаш);

- Невропатологик кўрик;

- Локал кўрик;

- Келиб тушгунигача маҳаллий даволаш тавсифи;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида);

- Бош суяги рентгенография;

- Бош мия КТ (имкони бўлса).

Олиб бориш услуби:

Бу босқичда бош мия эхинококкоз касаллиги билан оғриган бемор кўрикдан ўтказилади. Нейрохирургик манипуляциялар ўтказилиши зарурлиги аниқланганида ихтисослаштирилган муассасага юборилади.

14. Маҳсус бўлимларда (марказларда) ҳаракат кетма-кетлиги.

Бу босқичда юқорида келтирилганлар билан бирга текширувнинг қуйидаги усулларини амалга ошириш лозим:

Ташхис қилиш ўз ичигақуйидагиларни олади:

Шикоятлар;
Анамнез;
Невропатологик текшириш;
Бош суягининг 2 томонлама рентгенография;
Ўпка рентгенографияси;
Ички аъзолар УТТ;
ЭХО-ЭГ;
КТ(МРТ) -бош мия;
Коагклограмма биокимёвий тахлили;
Қон гуруҳи, резус фактор;
Окулист текшириши;
Кацон тери синамаси ва Гедин-Вайнберг синамаси;
Терапевт кўриги;
ЎМО текшируви.

Фармакалогик гурухлар

Ноотроп дори воситалири (пирацетам, тиоцетам, пирацетам,chlolin alfoscerate)

Шишишга қарши воситалар (Л лизин эсцинат, сорбилакт (комабиниров), маннит)

Анальгетиклар-антипиретиклар (метамизол натрий, кетонал, кетопрофен, диклофенак)

Тиришиб тортишишга қарши воситалар (карбомазепин, вальпроевая кислота, ламитрижин)

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар (кавинтон, инстенон, пентоксифилин)

Флора таъсирчанлигига кўра антибиотиклар(жарроҳликдан кейн)

Базис терапия-альбендазол

Тўқима ўзгариш жараёнларига таъсир этувчи воситалар (актовегин (комабиниров), пептид комаплекс)

Е,К гуруҳ витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Самарадорлик белгилари, даври ва натижаларни баҳолаш.

Нейрохирургик бўлимда даволанишнинг ўртача муддати 15 кун.

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Умум бош мия зарарланиш белгиларинингсусайиши;
Жароҳатнинг бирламчи битиши;

Бош мия эхинококкозида прогноз

Натижани аниқлаб берувчи муҳим омиллардан бири жарроҳликкача невропатологик ҳолат. Жарроҳлик давомида эхинокок кистасини яхлитлигича олиб ташлаш қайталаниш ва уруғланиш фоизини аниқлаб беради. Бош мия эхинококкози невропатологик оқибатлари учта асосий босқичга бўлинади: ўчоқ невропатологик етишмовчилиги, руҳий бузилишлар, эпилептик тутқаноқлар.

Ташхис ва даволашнинг турли босқичларида модел натижаси, натижага эришишнинг нисбий кўрсаткичлари.

Тузалиш;
Ўртача инвалидизация;
Иккиламчи менингоэнцефалит;
Бош мияда қайталаниш ва уруғланиш.

Бош-мия шикастланиши оқибатларига эга беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Бош-мия шикастланиши оқибатларига эга беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош-мия шикастланиши оқибатларига эга беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ ва ҳамшира.

Ишчи гуруҳ: ЎзР ССВ РНХИМ директори, профессор Кариев Г.М., шошилинч нейрожарроҳлик бўлим бошлиғи Бобоев Ж.И., ва нейрожарроҳлик шифокорлари: Муминов А.К., Асланова М.А., Ким А.А., Абдурасулов Ф.Х.

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош-мия шикастланиши оқибатларига

ХКТ бўйича мос код – 10: T90.5

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Бош мия пўстлоғининг шикастланишдан кейинги атрофияси (заифлашуви)

- Умумий симптоматикаси- бош оғриғи, бош айланиши, неврастения, уйқу бузилиши, ҳис туйғу беқарорлиги;

- Когнетив фаолият бузилиши - хотира, эътибор, ақлий иш фаолияти пасайиши;

- Ўчоқ невропатологик симптоматика-ҳаракат, сезиш, кўриш бузилишлари;

Эпидемиолгия

Учраш суръати. Бош мия пўстлоғи атрофияси (заифлашуви) бош мия шикастланишини бошдан кечирган беморларнинг 12,2% учрайди. Бош мия ўрта ва оғир шикастланишини бошдан кечирган беморларнинг 78,9%да учрайди.

Бош мия пўстлоғи атрофияси билан боғлиқ асоратлар:

Нейродинамик
Ҳаракат бузилиши
Сезишнинг бузилиши
Руҳий бузилишлар
Вегетатив бузилишлар

Бош мия пўстлоғи атрофияси билан тўғридан-тўғри боғлиқ ўлим ҳолатлари 0,2-0,7 % ташкил этиб, беморларнинг вегетатив ҳолатига кўпроқ тўғри келади.

Касаллик белгилари ва ташхис.

Бош-мия шикастланиши оқибатларидан бири мия атрофияси бўлиб, унинг илк кўринишлари 2 ойдан кейин бош мия КТ, ёки МРТсида миянинг оқ ва кул ранг моддасининг диффуз ёки ўчоқ атрофияси кўринишида намоён бўлади. Асосан миянинг диффуз атрофияси миянинг диффуз шикастланиши оқибатида пайдо бўлади. Миянинг ўчоқ атрофияси одатда миянинг илк шикастланган ерида кўп холларда киста кўринишида пайдо бўлади. Асаб толаси ва асаб ҳужайраси биринчи шикастланишидан кейин пайдо бўлган дегенератив (бузилиш) жараёнлар – ретроград, транснейрон дегенерациялар МАТ ўтказувчи йўллари бўйлаб ёйилади.

Ташхис.

Анамнезда ўтказилган бош мия шикастланиши;

Неврологик намоён бўлиши.

Бош мия КТ ёки МРТ – атрофия белгилари – диффуз ва/ёкт локал -субрахноидал тешикларнинг чуқурлашиши, мия қоринчаларининг симметрик кенгайиши.

ЭЭГ– асосий тўлқинлар амплитудаси пасайиши кўринишидаги диффуз ва ўчоқли ўзгаришлар.

ТКД–диффуз ёки асосан мия артерияларидан бирининг ҳовузида перфузия пасайиши белгилари (олд, ўрта, орқа, мия артерияси).

12. Бош мия пўстлоғининг шикастланишдан кейинги атрофияси оқибатларига эга беморларга мурожат ҳолатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, КВП).

- Анамнез йиғиш;

- Шикоятлар ;

- Клиник -невропатологик кўрик.

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош мия пўстлоғининг шикастланишдан кейинги атрофияси ташхиси билан бемор йўлланма орқали ТТБ га юборилади.

2. Бош мия пўстлоғининг шикастланишдан кейинги атрофияси белгиларига эга беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ шифокори даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Шикоятлар;

- Клиник-невропатологик текшириш;

- Касаллик муддати;

- Касаллик пайдо бўлишининг нима билан боғлиқлиги;

- Анамнезда жароҳат борлиги.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ.

15. Маҳсус бўлимларда (марказларда) ҳаракат кетма-кетлиги.

Бош миянинг компьютер ёки МРТ томографияси. Бош мия магистрал томирлари ультротовуш допплерографияси.

Электроэнцефалография

Даволаш:

Консерватив даволаш афзал.

Эндолюмбал кислород инсуфляцияси;
Ноотроплар;
Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар;
Нейронларда моддалар алмашинувини яхшиловчи воситалар;
Седавит (комабинир) воситалар, транквилизаторлар, уйқу воситалари;
Антиагрегантлар, зарурат бўлганида антикоагулянтлар;

1. Физиотерапия

Фармакотерапия

Фармакалогик гурухлар

Ноотроп воситалири

Мия қон айланишини яхшиловчи воситалар

Қон ивишига таъсир этувчи воситалар, антикоагулянтлар

Тўқима алмашинуви жараёнларига таъсир этувчи воситалар

Бемор аҳволи яхшиланишининг белгилари:

1. Когнетив фаолиятларнинг яхшиланиши - эътибор, хотира, ақлий ишга лаёқатлилик, невропатологик ўчоқ симптоматикасининг тўхташи - ҳаракат ва ҳис-туйғу бузилишлари. Умуммия симтоматикасининг яхшиланиши (йўқ бўлиши) -бош оғриқлари, бош айланишлари. Руҳий-эмоцианал ҳолатнинг, кайфиятнинг, уйқунинг яхшиланиши.

Бош- мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалит билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённомаси.

Асос:

Бош мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалит билан оғриган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалит билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ ва ҳамшира.

Ишчи гуруҳ: ЎзР ССВ НХРИМ раҳбари, профессор Кариев Г.М., шошилинч нейрожарроҳлик бўлим бошлиғи Бобоев Ж.И., ва нейрожарроҳлик шифокорлари: Муминов А.К., Асланова М.А., Ким А.А., Абдурасулов Ф.Х.

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош мия шикастланишидан кейинги менингоэнцефалит

ХКТ бўйича мос код – 10: G04

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Эпидемиология

Учраш суръати. 0,2 % дан 17,8 %гача бўлиб, ликвор оқмаси мавжудлигида сезиларли ортади ва назаль ликвореяли беморларда 17-18 % ва отоликвореяли беморлада4-9 % ташкил этади.

Менингоэнцефалитда ўлим ҳолати 23% ташкил этади.

Асосийлари:

Бош- мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалит белгилари.

Бош оғриқларини кучайиши, нур ва товушга сезувчанликни ортиши;
Тана ҳароратини 39° - 40° С кўтарилиши (антибиотиклар билан даволанганда ҳарорат субфебрил даражасида қолиши мумкин);
Менингитнинг бошланғич даражасидаги ривожланишида руҳий қўзғалиш бир мунча пасаяди ва кейинги босқичларида атония кузатилади;
Менингиал симптомлар кескин намоён бўлади ёки ортади. (Мандоз симптоми - кўз соққалари эзиб кўрилганида юз мушакларининг биргаликда таранглашуви пайдо бўлади). Энса мушакларининг таранглашуви - даханни кўкрак томонга босишнинг мумкин бўлмай қолиши. Керниг симптоми - сон-чаноқ бўғимида оёқ букилган ҳолатини тўғирлаб бўлмаслик. Орқага, кўкрак томонга бошни эгишда оёқнинг ҳам букилиши кузатилади; ўртача, қов суяклари бирлашган бўғим босилганида ётган беморда тизза ва чаноқ сон бўғимларида букилиш содир бўлади; пастки, бир оёқни бир оз букилганида беиҳтиёр иккинчи оёқ ҳам букилади. Гордан симптоми - оёқ икра мушаги босилганида оёқ бош бармоғи ҳаракати кузатилади;
Нейтрофиллар ҳисобидан орқа мия суюқлигининг цитоз даражаси сезиларли ортади, бу ҳатто плеоцитоз ва йирингли ликворгача ортиши мумкин. Бунда оқсил миқдори ортиб, ҳужайра-оқсил диссоциациягача ортиши мумкин;

- Асоратлар

Вентрикулит;
Дислокация белгиси билан бош мия шишиши;
Мия ичи абсцеслари;
Эпидурал ва субдурал эмпиемалар.

Касаллик белгилари ва ташхис.

Йиринг асоратлари суръати 10% ташкил этади, миянинг очиқ ва тешилган шикастланишларда бу кўрсаткич 29%га ошади, буларга қуйидагилар сабаб бўлади:

Даволаш жойларидаги антибиотикларга кўникма хосил қилган ва бир бемордан бошқасига ўтканида юқори вирулентлик хосил қилувчи шифохона ички инфекцияларининг мавжудлиги;
Организм иммун хусусиятларининг бош мия ўткир шикастланиши давридаги кучсизланганлиги;
Парентерал равишда мияга юборилган антибиотикларни киришини оғирлаштирувчи гематоэнцефалик тўсиқнинг мавжудлиги;
Бош суяги синиши оқибатида ликвор тешигининг пайдо бўлганлиги;
Нейро жароҳатли беморлар терисининг юқори даражада кирлангани ;
Аввалдан инфекцияланган ўқ жароҳати;
Жарроҳлик вақтида қон йўқотиш.

Менингитнинг қуйидаги шакллари ажратилади:

Лептоменингит (мия юмшоқ пардасининг яллиғланиши)
Пахименингит (миянинг қаттиқ пардасини яллиғланиши)
Энцефалит (мия тўқимасининг яллиғланиши)

Бирламчи ва иккиламчи менингитлар фарқланади

Бирламчи менингитлар тўғридан-тўғри бош суягининг ўтувчи(тешик) жароҳати оқибатида юзага келади.
Иккиламчи минингитлар миянинг йирингли ўчоқларидан (мия абсцесси) ёки ички органларнинг йиринг ўчоқларидан (абсцедурланувчи пневмения) ривожланади.

Тарқалиш устунлигига кўра менингитлар қуйидагиларга бўлинади:

Конвекситал (ярим шарлар сатхи), бош суяги гумбазининг тешиб кирувчи жароҳатида;
Базал (мия асоси), бош суяги синишларида ривожланади;

Плеоцитоз даражасига кўра менингитлар қуйидагиларга бўлинади

Сероз (плеоцитоз 0,2-0,3 х 10 % гача);
Сероз-йирингли (плеоцитоз 0,4 - 0,6 х 10 °/л.гача);
Йирингли (плеоцитоз 0,6 х 10 %дан юқори).

Касалликнинг ташхис ва белгилари

Менингит ривожланишида беморнинг умумий ҳолати оғирлашади. Бу асосан очиқ БМЖ ли беморлар учун салбийдир. Менингитнинг нисбатан информатив белгилари: шикастланган мия реакцияси.

Бош- мия шикастланишидан кейинги менингоэнцефалитида дифференциал ташхис.

- Бактериал менингит;

- Вирусли менингоэнцефалит;

- ОИТСнинг эрта ва кечки босқичлари.

Бош- мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалит ташхиси

- Шикоятлар;

- Анамнез;

- Клиник-невропатологик текшириш;

- Мия магистрал томирларининг ультротовуш допплерографияси;

Интрументал ташхис

- Орқа мия суюқлигининг лаборатор текширилиши;

- Бош мия КТ ёки МРТ.

14.Бош- мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалитга чалинган беморлар мурожаати ҳолатининг илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, КВП).

- Анамнез йиғиш;

- Анамнезда жароғат борлиги;

- Клиник -невропатологик кўрик;

- Локал кўрик;

Илк ташхис қўйилганидан кейин – бош- мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалит ташхиси билан бемор йўлланма орқали ТТБ га юборилади.

2. Бош- мия шикастланишидан кейин менингоэнцефалитга эга беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ЦРБ даражасида жарроҳ даволаш тактикасининг кетма-кетлиги

- Анамнез йиғиш;

- Жароҳат муддати;

- Клиник-невропатологик текшириш;

- Бошнинг локал текшируви;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қондаги қанд моддаси даражаси;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ;

Кузатув тактикаси

15. Маҳсус бўлимларда (марказларда) ҳаракат кетма-кетлиги.

- КТ, МСКТ;

- МРТ;

Менингитни даволаш

Яранинг радикал бирламчи жарроҳлик йўли билан эрта ёки кечиктирилган дренажлаш, яра ва йиринг бўшлиқларини ювиш орқали тозаланиши асосий халқа ҳисобланади. Менингитни умумий даволаш антибактериал терапия, иммункоррелловчи, дезинтоксикатловчи даволашлар ва анаболик гармонларни юборишни ўз ичига олади.

Менингитни антибактериал даволаш қуйидагиларни ҳисобга олган холда танланади:

Микрофлора таъсирчанлиги;
Антибиотикнинг гематоэнцефалик тўсиқдан ўтиш қобилияти.

Менингитни даволаш бўйича харакатлар қуйидагича белгиланади:

Босимни назорат қилган холда орқа мия пункцияси амалга оширилиб, 90-100 мл.гача бўлган суюқлик чиқарилади;
Лаборатория ва бактериологик изланишлар олиб борилади. Лойқаланган ликвор олинганида эндолюмбал диоксидиннинг 0,005-0,01 г.ни фаол модда ёки 5 мл изотоник эритмага бензилпениецилин натрий тузининг 50 000 - 200 000 БР ҳисобида 10 мл юборилади. Бунда ликвор “лойқалиги” ҳисобга олинади.

Антибиотикларни эндолюмбал юборилишининг салбий оқибати бу титроқ тутқаноғи бўлиб, у беморларнинг фақатгина 0,1% да учрайди. Шу нарса кузатилганки, менингит йўқлиги ҳолатида бензилпеницил натрий тузининг 50-70 БР юборилганида титраш пайдо бўлади. Шу билан бирга менингитда эндолюмбал 200 000 БР. юборилганида салбий оқибатлар кузатилмаган.

Антибиотиклар киритиш билан люмбал пункция қилиш ҳар куни ликвор санациясигача амалга оширилади. Дренажлаш юпқа дренаж найчаси ёрдамида секинлик билан ликворни калла сатхида ўрнатилган ликвор қабул қилувчига юбориш орқали амалга оширилади. Менингит шаклидан келиб чиқиб, дренажга антибиотиклар юбориш суръати ҳисобланади (бир кунда 2-4 маҳал). Бактериал анализ натижаларини олиш ва кенг кўламдаги антибиотикларнинг йўқлигида 42 млн. бирликдаги пинициллин-натрий тузи буюрилади (кунига 7 млн.бр.дан 6 маҳал).

Бунда дори воситаси ҳажми орқа мия суюқлигида терапевтик даражасига етади (0,03 бр/мл), микрофлора бактериологик тавсифи олинганидан кейин мақсадга йўналтирилган катта миқдордаги антибиотиклар бирлашмаси тайинланади. Микрофлора ўсиши кузатилмаганида дориларнинг катта миқдори билан даволаш 10 кунгача давом эттирилади. Кейинчалик антибиотиклар юборишни тўхтатиш ёки уларни алмаштириш ҳал этилади.

Менингитни антибиотиклар билан даволашда қуйидагилар зарур:

Аралаш холда юбориш: мушак ичи+эндолюмбал, томирга+мушакка + эндолюмбал.

Антибиотиклар билан бир вақтда 500 000 бирликдаги нистатин ёки шу гуруҳ воситаси кунига 4 маҳалдан буюрилади.

Терапевтик миқдорда сульфаниламид дори воситаси, антистофиллокок иммугоглобулин дори воситалари ҳам буюрилиши шарт. Иммунитетни тиклаш, дизинтоксикация, оқсилни тиклаш жараёнлари амалга оширилади. Менингитнинг иккиламчи такроланишини олдини олиш учун антибактериал терапия бемор аҳволи яҳшилангунига қадар 4-5 кун давом эттирилади. Гемодинамика ҳолатини, модда алмашинуви жараёни, бош суяги ички босимини узлуксиз назорат қилиш учун барча мавжуд имкони бор воситалардан фойдаланиш шарт. Бу зарур бўлиб қолганида даволаш жараёнига керакли ўзгартиришлар киритиш имконини беради.

Даволаш фақат бош мия ички гематомаларини, миядаги яллиғланиш ўчоқларини, бош суяги гумбазининг ботиб синиши ҳолатларини бартараф этиш шароитидагина ўз самарасини кўрсатиши мумкин. Сабаби бу ҳолатлар патологик жараёнларни келтириб чиқарувчи асосий хавф омиллари ҳисобланади.

Фармокотерапия

Фарм.гуруҳларининг номланиши

Антибиотиклар

Иммуномодулятирлар

Ноотроп воситалар

Мия қон айланишини яҳшиловчи воситалар

Қон ивишига таъсир қилувчи дори воситалри, антикоагулянтлар

Тўқима алмашинуви жараёнига таъсир этувчи воситалар

Тиришиш қотишга қарши воситалар

Бемор аҳволини яҳшилашнинг клиник кўрсаткичлари

Умум бош мия симптомларининг тўхташи;
Тана ҳароратини меъёрга келиши;
Орқа мия суюқлиги кўрсаткичининг меъёрга келиши;

Даволашнинг ўртача даври 20 кунга тенг.

Шикастланишдан кейин арахноидит (мия ўргимчаксимон парданинг яллиғланиши) билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича клиник баённома.

Асос:

Шикастланишдан кейин арахноидит билан оғриган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Арахноидит билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, ва ҳамшира.

Баённома– расмий ҳужжат бўлиб, процесуал даволаш тактикасининг, ижро этувчилар риоя қилувчи умум қабул қилинган қоидалар, анъаналар ва шартлар умумийлигига асосланади.

Бемор модели.

Нозологик шакли: бош мия чайқалиши;

ХКТ бўйича мос код – 10: Т90.5

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Эпидимиологияси: шикастланишдан кейинги арахноидит таҳминан 3-5% ташкил қилиб, бош мия жароҳатидан кейин ва инфекцион касалликларда пайдо бўлади.

Бош мия шикастланишидан кейин пайдо бўладиган арахноидит билан боғлиқ асоратлар:

Вегетатив дисфункция;
Когнитив бузилишлар.

Одатда ўлим ҳолатлари учрамайди.

Асосийлари:

Мия шикастланишидан кейинги арахноидит касаллиги симптомлари:

- Астено-невротик белгилар;

- Таъсирланиш симптомлари (эпилепсик тутқаноқлар);

- Гипертензив сиптомлар (бош оғриғи ва ҳ.к.);

- Аста секинлик билан аҳволнинг ёмонлашуви, айрим пайтларда нисбий яхшиланиши.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Анамнез маълумотлари;

- Хавфнинг этиологик омиллари;

Шикастланишдан кейин пайдо бўладиган арахноидитлар

- Невропатологик изланишлар;

- Умумий мия симптомлари;

- Локал симптомлари;

- Невропатологик ва соматик ҳолат кўрсаткичи;

- Бош суягини 2 томонлама рентгенография қилиш (олди-орқа, ён);

- Люмбал пункция ликвор тахлили билан;

- Бош мия КТ(МРТ) (стационарга ётқизилганида);

- Қон гуруҳи ва резус факторини аниқлаш;

- RWва ОИТС учун қон тахлили;

- ЭЭГ;

Посттравматик арахноидитда беморларни умумий кузатиш

Қўшимча изланишлар ҳақидаги умумий маълумотлар.

Арахноидит касаллигида қийинчиликлари ва ташхисидаги кўпинча йўл қўйиладиган хатоларни тўғри баҳолаш зарурати. Ҳақиқий (долзарб) арахноидит ҳақида КТ, МРТ орқали фақатгина ПЭТда аниқланган морфологик маълумотларга таяниб, касалликнинг клиник кўриниши, кечишининг ўзига хос томонларини ( илк сиптомларининг прогредиентлиги, янги сиптоматиканинг пайдо бўлиши) инобатга олмай нотўғри хулоса чиқариш.

Тиббий ёрдам кўрсатиш.

Посттравматик арахноидитли беморлар нейрохирургик ва невропатологик бўлимларда стационар даволанишлари керак.

Посттравматик арахноидит дифференциал ташхиси:

- Мигрень(бош оғриғи);

- Вегетатив бўғим дистонияси.

Посттравматик арахноидит беморлар мурожаатлари илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, КВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(умумий амалиёт шифокори) варақасини тўлдириш билан бирга СВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Анмнезда жароҳат борлиги;

- Клиник - невропатологик кўрик;

- Локал кўрик ;

Илк ташхис қўйилганидан кейин – посттравматик арахноидит ташхиси билан бемор йўлланма билан ТТБ га юборилади.

2. Посттравматик арахноидит беморлари мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррох даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Жароҳат муддати;

- Клиник - невропатологик кўрик;

- Бошнинг локал кўриги ;

- Касаллик муддати;

- Касаллик нима билан;

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қондаги қанд миқдори;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ(зарур бўлганида).

Беморни олиб бориш усули:

3. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- КТ, МСКТ;

- МРТ.

Анамнез маълумотлари: 1) хавфнинг этиологик омили; 2) аста секинлик билан ривожланиши. Дастлаб тез тез астено-невротик симптомлар, таъсирланиш (эпилептик тутқаноқлар), кейин эса гипертензив симптомлар (бош оғриғи ва ҳ.к.). Аҳволнинг секинлик билан ёмонлашуви, айрим холларда яхшиланиши.

Невропатологик изланишлар: жараён жойлашиш устунлигига кўра турли муносабатдаги умуммия ва локал симптомлар
Қўшимча изланиш маълумотлари. Арахноидит ташхисидаги кўпинча йўл қўйиладиган хатоларни тўғри баҳолаш зарурати. Ҳақиқий (долзарб) арахноидит ҳақида КТ, МРТ орқали фақатгина ПЭТда аниқланган морфологик маълумотларга таяниб, касалликнинг клиник кўриниши, кечишининг ўзига хос томонларини ( янги сиптоматиканинг пайдо бўлиши) инобатга олмай нотўғри хулоса чиқариш.

Тиббий ёрдам кўрсатиш.

Даволаш

1. Консерватив даволаш. Этиология (инфекция ўчоғининг мавжудлиги), жойлашиш ва чандиқланиш жараёнининг фаоллиги ёрдамида аниқланади. 2.Жарроҳлик йўли билан даволаш. Оптико-хиазмал арахноидитлар, орқа мия чуқурчаларининг клиник намоён бўлишларининг кечиш тавсифи ва кўриниши. Кўриш сезиларли пасайгганида бириктирилган электродлар ёрдамида кўриш нервларини таъсирлантириш. Бундан ташқари инфекция ўчоқларини тозалаш (синусит, отит ва ҳ.к.).

Таҳминан стационар даволаш 8 -14 кунни ташкил қилади. Кейинги даволаш амбулатор шароитида давом эттирилади.

Фармакотерапия

Фармакологик гурухлар номи.

Ухлатувчи воситалар

Ноотроп воситалар

Анальгетик-антипиретиклар

Яллиғланишга қарши ностероид воситалар

Тутқаноққа қарши воситалар

Мияда қон айланишини яҳшиловчи воситалар

Турли гуруҳ диуретик воситалар

Флора таъсирчанлигига қараб антибиотиклар

В гуруҳи витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Тўқималар алмашинуви жараёнларига таъсир қилувчи воситалар

Бемор аҳволини яҳшилаш кўрсаткичлари.

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Невропатологик симптоматикани тўхташи.

Шикастланишдан кейин порэнцефалик кисталар пайдо бўлган беморларга ташхис қўйиш ва даволашнинг клиник баённомаси.

Асос:

Шикастланишдан кейин порэнцефалик кисталар пайдо бўлган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Шикастланишдан кейин порэнцефалик кисталар пайдо бўлган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, ва ҳамшира.

Бемор модели.

Нозологик шакли: Шикастланишдан кейин порэнцефалик кисталар

ХКТ бўйича мос код – 10: Т90.5

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосийлари:

Шикастланишдан кейин порэнцефалик киста симптомлари:

- астено-невротик белгилар

- эпилептик тутқаноқлар

- ўчоқли невропатологик белгилар

Анамнестик маълумотларни ўрганиш:

- бош мия шикастланишининг оғир шакли.

Посттравматик порэнцефалик кисталар ташхиси.

- Невропатологик ва соматик ҳолат кўрсаткичи;

- Бош суягини 2 томонлама рентгенография қилиш (олди-орқа, ён);

- ЭХО -ЭГ, ЭЭГ (5-7 кунга келиб);

- Люмбал пункция ликвор тахлили билан;

- Бош мия КТ(МРТ) (стационарга ётқизилганида);

- Қон гуруҳи ва резус факторини аниқлаш;

- RW ва ОИТС учун қон тахлили;

- ЭЭГ;

Посттравматик порэнцефалик кисталарда беморларни умумий кузатиш:

Қўшимча изланишлар ҳақидаги умумий маълумотлар. Посттравматик порэнцефалия ҳақида КТ, МРТ орқали фақатгина ПЭТда аниқланган морфологик маълумотларга таяниб, касалликнинг клиник кўриниши, кечишининг ўзига хос томонларини (янги сиптоматиканинг пайдо бўлиши) инобатга олмай нотўғри хулоса чиқариш. Шу сабабли гипертензион синдромдан, кўриш қобилиятини бузилишидан, кризислар суръати ва оғирлигидан, эпилептик тутқаноқдан гувоҳлик берувчи симптомлардан шикоят қилган беморлар шикоятларини таҳлили зарур. Посттравматик порэнцефалия беморлари нейрохирургик ва невропатологик бўлимларда стационар даволанадилар.

Посттравматик порэнцефалия кистасини дифференциал ташхиси.

- Агрессив арахноидал кисталар;

- Бош миясида кистасимон ўсимталарнинг пайдо бўлиши;

- Бош миясининг эхинокок кистаси;

Посттравматик порэнцефал кисталар аниқланган беморлар мурожаатлари илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(умумий амалиёт шифокори) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Анмнезда жароҳат борлиги;

- Клиник - невропатологик кўрик;

- Локал кўрик .

Илк ташхис қўйилганидан кейин – посттравматик порэнцифал киста ташхиси билан бемор йўлланма билан ТТБ га юборилади.

2. Посттравматик порэнцефал кистали беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ жаррохи даволаш тактикасининги кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Жароҳат муддати;

- Клиник - невропатологик кўрик;

- Касаллик муддати;

- Касаллик нима билан.

Клиник-инструментал текширувлар:

- УҚТ, УПТ;

- Коагулограмма;

- Қондаги қанд миқдори;

- Қон биокимёвий тахлили;

- ЭКГ.

Беморни олиб бориш усули:

3. Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- КТ, МСКТ;

- МРТ.

Даволаш

Консерватив даволаш -симптоматик даволаш. Люмбал тешикдан кислород инсуфляцияси.
Жарроҳлик йўли билан даволаш. Клиник кўринишларнинг кечиши ва яққоллиги тавсифини инобатга олган холдаги кўрсатмалар. Ликворни шунтлаш амалиёти ўтказилади.

Даволаш муддати ва самарадорлиги кўрсаткичлари

Соматик ҳолатнинг яхшиланиши, невропатологик симптоматика тўхташи.

Таҳминан стационар даволаш 10-14 кунни ташкил қилади. Кейинчалик даволаш амбулатор шароитда бўлади.

Фармакотерапия

фарм.гуруҳлар номи

Ухлатувчи воситалар

Анальгетик-антипиретиклар

Яллиғланишга қарши ностероид воситалар

Тортишиш тиришишга қарши воситалар

Мияда қон айланишини яҳшиловчи воситалар

Турли гуруҳ диуретик воситалар

Флора таъсирчанлигига қараб антибиотиклар

В гуруҳи витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Тўқималар алмашинуви жараёнларига таъсир қилувчи воситалар

Бемор аҳволи яхшиланишининг клиник кўрсаткичлари

Умумий ҳолатнинг яхшиланиши;
Невропатологик симптоматика тўхташи.

Нейрохирург бўлимда даволаш муддати 14 кун.

Бош-мия шикастланиши натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилишнинг бўлган беморларга ташхис қўйиш ва даволашнинг клиник баённомасии.

Асос:

Бош-мия шикастланиши натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилиши бўлган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик;

Мақсад:

Бош-мия шикастланиши натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилишибўлган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – Бош-мия шикастланиши натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилиши

Ишчи гуруҳ: ЎзР ССВ РНХИМ директори, проф Кариев Г.М., шошилинч нейрожарроҳлик бўлим бошлиғи Бобоев Ж.И., ва нейрожарроҳлик шифокорлари: Муминов а.К., Асланова М.А., Ким А.А., Абдурасулов Ф.Х.

Бемор модели.

Нозологик шакли: Бош-мия шикастланиши натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилиши

ХКТ бўйича мос код – 10: G46,0

Эпидемиология: Бош-мия шикастланиши натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилишибош мия ўрта ва оғир шикастланиши кўринишидаги бош-мияжароҳатини бошдан кечирган беморларда кузатилади.

Асоратлари:

Ҳаракатланишнинг бузилиши;
Ҳис-тҚўшмаинг бузилиши;
Когнитив бузилишлар.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати

Асосий белгилари:

Бош мия ишемик шикастланиши сиптоматикаси бош мия бирламчи шикастланишларининг умумий оғирлиги билан яширин бўлади ва аҳволнинг оғирлашуви билан намоён бўлиб, руҳий сиқилишнинг ривожланиши. Невропатологик сиптоматика БМШ дан кейин турли вақтда пайдо бўлиши мумкин - бир нечасоатдан бир неча кунгача. Церебрал ангиоспазм ортиши жараёнида бу клиник симптомлар намоёнлиги даражаси аста ортиб боради, касалликнинг ижобий кечишида эса ортга ривожланиши бошланади, хаттоки церебрал гемодинамиканинг бутунлай нормаллашуви содир бўлади. Церебрал ангиоспазм жойлашувига кўра ўрта мия артерияси, олд мия артерияси, ҳамда вертебробазиляр тизимида ишемик тур бўйича қон айланишининг бузилиши синдромлари пайдо бўлади.

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Анамнез маълумотлари;

- Хавфнинг этиологик омиллари.

Ташхис:

Мия қон айланиши бузилишини ташхис қилиш самарали усулларидан бири ультратовуш транскраниал допплерографияси ҳисобланади.

Ташхис услублари:

Анамнез;
Неврологик кўрик ;
Бош суягини 2 проекцияда рентген қилиш;
Транскраниал допплерография;
Церебрал антиография;
Товушли-ЭГ;
КТ(МРТ)- бош мийяси;
Биокимёвий анализ, коагулограмма, ВСК, гематокрит;
Қон гуруҳи, резус-фактор;
Окулист кўриги;
Терапевт кўриги;
Электрокардиография.

Бош-мия шикастланиши натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилишили беморлани умумий кузатиш.

Мия қон айланишининг эрта ва ортга сурилган бузилишлари патоморфологик бош-мия шикасланишларида муҳим роль ўйнайди. БМЖни бошдан кечирган беморлар орасида бош мия ишемик белгилари аниқланади, бунда церебрал гемодинамиканинг бузилиши одатда БМЖдан бир қанча вақт ўтгач ривожланади ва клиник симптоматиканинг ягона сабаби ҳисобланади.

Даволаш. Консерватив - церебрал перфузион босимни, гематокрит нормал ҳолатини, ўпкаларда ҳаво айланишининг ижобий ҳолатини сақлаб туриш, нейропротекцияга йўналтирилган интенсив терапия.

Тиббий ёрдам кўрсатиш:

Бош-мия жароҳати натижасида церебрал қон айланишининг ишемик бузилишига учраган беморлар нейрохирургик ва невропатологик бўлимларда стационар даволанишлари керак.

Дифференциал ташхис:

- Миянинг сурункали ишемияси;

- Ишемик инсульт;

- Геморрагик инсульт;

- Мия қон айланишининг тарнзитор ишемик бузилиши.

Бош-мия жароҳати натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилган беморларнинг мурожатида илк босқичда (амбулатор, ҚВП) даволаш тактикасининг алгоритми.

- Анамнез йиғиш;

- Анмнезда жароҳат борлиги;

- Клиник - невропатологик кўрик.

Илк ташхис қўйилганидан кейин – Бош-мия жароҳати натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилганлиги ташхиси билан бемор йўлланма билан ТТБ га юборилади.

2. Бош-мия жароҳати натижасида церебрал қон айланиши ишемик бузилган беморлар мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининги кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Жароҳат муддати;

- Клиник - невропатологик кўрик;

- Бошнинг локал кўриги ;

- Касаллик муддати;

- Касаллик нима билан.

Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- КТ, МСКТ;

- МРТ.

Фармакотерапия

фарм.гуруҳлар номи

Ухлатувчи воситалар

Нейролептик воситалар

Транквилизаторла

Ноотроп воситалар

Наркотик анальгетиклар

Анальгетик-антипиретиклар

Яллиғланишга қарши ностероид воситалар

Спазмолитк воситалар

Кальций ионлар антагогистлари

Тиришишга қарши воситалар

Мияда қон айланишини яҳшиловчи воситалар

Гипотензив воситалар

Турли гуруҳ диурет воситалар

Қон ивишига таъсир қилувчи воситалар, антикоагулянтлар

Антибиотиклар

Тўқималар алмашинуви жараёнларига таъсир қилувчи воситалар

Бемор аҳволини яхшилаш клиник белгилар:

Бемор умумий ҳолатини яхшиланиши;
Неврологик кўрсаткични яхшиланиши ва меъёрлашуви.

Посттравматик (шикастланишдан кейин) эпилепсия билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволашнинг клиник баённомасии.

Асос:

Посттравматик эпилепсия билан оғриган беморлар сонининг ортиши;
Касалликнинг илк бўғинида нотўғри ташхис ва беморлар умумий ҳолатини тўғри баҳолай олмаслик.

Мақсад:

Посттравматик эпилепсия билан оғриган беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича меъёрий тавсияларни асослаб бериш;

Ижро этувчи – нейрожарроҳ, ва ҳамшира.

Бемор модели.

Нозологик шакли: Посттравматик эпилепсия билан оғриган

ХКТ бўйича мос код – 10: Т.90.5

Эпидемиолгия: Эпилепсия - бу бош миясининг полиэтиологик касаллиги бўлиб, такрорий тутқаноқлар билан тавсифланади, ҳаддан зиёд нейрон қувватсизланиши натижасида пайдо бўлади ва турли клиник симптомлар билан кузатилади.

Бош мия жароҳатини кўпчилик мутахассислар анъанавий холда эпилепсиянинг ривожланиш сабаби сифатида қарайдилар. Айрим маълумотларга кўра посттравматик эпилепсия (ПТЭ) бош мия шикастини бошдан кечирган беморларнинг 11-20% пайдо бўлади. Бироқ “посттравматик эпилепсия” ибораси бошдан кечирилган БМЖ билан боғлиқ унинг эпилепсик ҳолатларнинг барча турларини очиб бермайди. Уларнинг барчаси ривожланиш механизмига ва кўра прогнозига ўзаро тубдан фарқ қилади. Ҳозирги кунга қадар улар аниқ умум қабул қилинган терминологик аниқликка эга эмас, уларнинг шаклланиш қонуниятлари эса кўп холларда ноаниқлигича қолмоқда. Ўтказилган БМЖ ва ундан кейин содир бўладиган эпилептик тутқаноқлар ўртасидаги нисбий боғлиқликни аниқланганлигига асосланган ПТЭ ташхиси кўп холларда асосли шубҳа уйғотади. Ўз ўзидан бу омил посттравматик эпилептик тутқаноқларнинг ёйилганлиги ва изоҳлари ҳақида тортишувлар келиб чиқишига сабаб бўлади.

Касаллик ташхиси учун тиббий ишлар ва хизматлар рўйхати.

Асосий белгилар: 3 хилдаги эпилепсия ажратилади: идиопатик, симптоматик, криптоген.

Идиопатик эпилепсияга бирламчи-генетик келиб чиққан эпилепсия киради. Кўпчилик бирламчи асосий эпилепсиялар, болалар безарар парциал эпилепсиялари шу гуруҳга киради.

Симптоматик эпилепсияга бош миясининг органик касалланиши аниқлангани шакли киради.

Криптоген эпилепсияларга клиник синдромлар ва текшириш маълумотлари ёрдамида касаллик сабабини аниқлаш мумкин бўлган шакли киради.

Ташхис:

Анамнез маълумотларини ўрганиш:

- Анамнез маълумотлари;

- Хавфнинг этиологик омиллари.

Ташхис:

Ташхиснинг энг самарали услубларидан бири бу электроэнцефалография.

Ташхис услублари:

Анамнез маълумотларини йиғиш;
Анамнездаги жароҳат;
Невропатологик ва соматик кўрик;
Руҳшунос текшируви;
ЭЭГ;
МРТ ёки КТ;
Қон анализлари - умумий ва биокимёвий, қон ивиш вақти;
Қон гуруҳи, рузус факторини аниқлаш;
Сийдик умумий тахлили;
Нейроофтальмолог ва отоневропатолог маслахатлари.

Посттравматик эпилепсия беморларини умумий кузатиш.

Медикаментоз даволаш. Консерватив даволаш ўз ичига люмбал кислород инсуфляциясини олади. Эпилепсияга қарши воситалар эпилепсия шакли ва тури ва эпилептик синдромдан келиб чиқиб танланади.

Эпилепсия ёки синром шакли	Биринчи танланган воситалар	Иккинчи танланган воситалар
Парциальные	Карбамазепин, вальпроат	Фенитоин, ломотридин, габапентин, топирамат
Генерализованные
Абанслар	Вальпроат, этосуксемид	Ламотридин
Миоклоник	Вальпроат, клоназепам	Этосуксимед, ламотрижин, топарамат
Атоник	Вальпроат, клоназепам	Фенобарбитал, ламотрижин, фенитоин
Тоник-клоник	Вальпроат, карбамазепинv	Фенобарбитал, фенитоин, топирамат, ламотрижин.

Жарроҳлик орқали даволаш

Эпилепсияни жарроҳлик орқали даволашга кўрсатмалар.

Медикаментоз даволашнинг самарасизлиги - медикаментоз терапияга резистентлик.

Ортиб борувчи руҳий таъсирчанлик ва интеллект бузилиш.

Жарроҳлик амлиёти асосан 3 йўналишдан иборат. Биринчи анъанавий резекцион трепанация, иккинчи функционал стериотаксик жарроҳлик, электр стимулловчи жарроҳлик амалиётлар.

Резекцион жарроҳлик услуби бирламчи эпилепсик ўчоқни морфологик шикастланиш ҳудудларини ҳам қўшиб олиб ташлаш, миянинг бошқа тизимларидан эпилептик фокус ўчирилиши, нейронларнинг патологик биоэлектир фаоллигинини пасайтириш.

Дифференциал ташхис:

- Идиопатик эпилепсия;

- Симптоматик эпилепсия;

- МАТ интоксикацияси.

Посттравматик эпилепсия беморлар мурожаатлари илк босқичида даволаш тактикасининг кетма-кетлиги(амбулатор, ҚВП).

Керакли хужжатларни ва УАШ(умумий амалиёт шифокори) варақасини тўлдириш билан бирга ҚВП шифокори бемор ҳолатини тўғри баҳолай билиши даркор:

- Анамнез йиғиш;

- Анмнезда жароҳат борлиги;

- Клиник - невропатологик кўрик.

Илк ташхис қўйилганидан кейин – посттравматик эпилепсия ташхиси билан бемор йўлланма билан ТТБ га юборилади.

2. Посттравматик эпилепсия беморлари мурожаат қилганлиги ҳолатида ТТБ босқичида жаррохи даволаш тактикасининги кетма-кетлиги.

- Анамнез йиғиш;

- Жароҳат муддати;

- Клиник - невропатологик кўрик;

- Бошнинг локал кўриги ;

- Касаллик муддати;

- Касаллик нима билан.

Ихтисослаштирилган бўлимларда (марказларда) даволаш тактикасининг кетма-кетлиги.

- КТ, МСКТ;

- МРТ;

- ЭЭГ.

Натижажаларни баҳолаш ва самарадорлик белгилари

Тутқаноқларнинг бутунлай йўқ бўлиши ёки суръати ва мураккаблигининг пасайиши. Бутунлай ижтимоий-меҳнат кўникмаси. Беморларнинг стационарда даволаниши тахминан 10-14 кун. Кейинчалик невропатолог ёки эпилептолог, руҳшунос назоратида амбулатор даволаниш. Жарроҳликдан кейин бир йилда бир маротаба нейрохирург кўриги.

Фармакотерапия

фарм.гуруҳлар номи

Ухлатувчи воситалар

Анальгетик-антипиретиклар

Яллиғланишга қарши ностероид воситалар

Тортишиш тиришишга қарши воситалар

Мияда қон айланишини яҳшиловчи воситалар

Турли гуруҳ диуретик воситалар

В гуруҳи витаминлари ва уларнинг ўриндошлари

Тўқималар алмашинуви жараёнларига таъсир қилувчи воситалар

Бемор аҳволининг яхшиланиши клиник кўриниши

Умумий ҳолатининг яхшиланиши;
Невропатологик симптоматика регресси;
Тутқаноқлар сонининг камайиши ёки бутунлай йўқ бўлиши.

Нейрохирургия бўлимида даволаниш муддати 14 кунни ташкил этади.