ru uz
Ўпка силига хос бўлган клиник симптомлар

Ўпка силига хос бўлган клиник симптомлар серқиррали бўлиб, кўп касалликлар ниқоби остида кечади. Экологик ўзгаришлар, киши организмига ҳар хил вакцина, зардоб, антибиотик дорилар юбориш ва организмга юққан сил қўзғатувчиси хусусиятларининг ўзгариши, сил патоморфозига кескин таъсир қилмоқда.
Касалдан сўраб-суриштириш, уни физик усулларни қўллаб текшириш (кўриш, тукиллатиш, эшитиб кўриш ва ҳ.к.), нафас олиш аъзолари силига тахмин қилиш имконият беради. Силни эрта ва ўз вақтида аниқлаш учун текширишнинг махсус усулларидан фойдаланиш зарур.
Сил касалини аниқлаш, уни бошқа касаллардан фарқлаш ва касалликнинг кечишига баҳо бериш учун, микробиологик усуллар, туберкулин диагностикаси ва ички аъзоларни кўриб текшириш усулларидан (рентгенологик усулларнинг ҳаммаси, фиброброн-хоскопия, сканерлаш, ядро-магнит ва ултратовуш тулқинлари ёрдамида текшириш) фойдаланилади. Бу усуллар фтизиатриянинг махсус, асосий ва ҳал қилувчи усулларидан ҳисобланади. Баъзида юқорида кўрсатилган текширишлар
диагнозни асослашга етарли бўлмайди. Бундай ҳолларда жарроҳликка асосланган инвазив усул қўлланилади. Бунинг асосий мақсади диагнозни асослаш бўлиб, цитологик, гистологик ва микробиологик усулда текшириш учун биопсия материалини олишдир.
Анамнезни ўрганиш. Ўпка силига дучор бўлган беморлар касаликнинг бошланғич даврида ўзларини субъектив жиҳатдан соғ, деб ҳисоблайдилар ва кўпинча шикоят қилмайдилар. Баъзида ўпка тўқимасининг кўп қисми махсус яллиғланиб, жараён ичида емирилиш пайдо бўлганда ҳам, 141 сил флюорографик ёки рентгенологик усулда тасодифий равишда аниқланиши мумкин. Силнинг бундай кечиши белгиларсиз (яширин) кечиш деб юритилади. Лекин, бундай ҳолларда ҳам бемордан синчиклаб сўрабсуриштирилса, баъзи касаллик белгилари борлигини аниқлаш мумкин.
Шикоятлар ҳар хил бўлади. Ҳолсизланиш, чарчаш, уйқунинг бузилиши, иштаҳанинг пасайиши, озиб кетиш, тана ҳароратининг кўтарилиши, кўп терлаш, йўталиш, нафас сиқилиши, қон тупуриш, кўкрак қафасида оғриқ сезиш, ўпка силига дучор бўлган касалларга хос шикоятлар ҳисобланади. Кўпинча беморларни ҳолсизлик, иштаҳанинг пасайиши, кўп терлаш, субфебрил ҳарорат ва йўтал безовта қилади.
Ўпка силининг бошланиши асосан белгиларсиз ёки секин-аста ва баъзи ҳолларда ўткир бўлиши ҳам мумкин. Катталарга нисбатан болаларда сил бошланиши умумий юқумли касаллик-ларга хос заҳарланиш белгиларини эслатади. Катталарда эса ўпка хасталиги белгилари кўпроқ устунлик қилади. Кўпинча, сил грипп ва зотилжамга ўхшаб кечади, бунинг устига таъсир доираси кенг спектрли антибиотик дориларни қўллаб даволанса, беморнинг умумий аҳволи анча яхшиланиши ҳам мумкин. Бундай беморларда касалликнинг кейинги кечиши, одатда, тўлқинсимон бўлиб, касалликнинг хуруж даври сўниш билан алмашиниб туриши кузатилади.
Ўпкадан бошқа аъзолар силида унинг умумий белгиларидан ташқари, касалликнинг маҳаллий белгилари ҳам намоён бўлади. Сил менингитида беморлар бош оғриғини, кекирдак силида томоқ оғриғи ва овоз бўғилишини, суяк ва бўғимлар силида тез чарчаб қолишни ва ҳаракатнинг чегараланганлигини (сиқиқлиги), қовуқ ва сийдик йўллари силида сийдик ажратиш жараёнининг бузи-лишини, жинсий аъзолар силида қориннинг пастки қисмида оғpиқ сезиш ва хайз циклининг бузилишини, чарви-лимфа
тугунлари ва ичак силида қоринда оғриқ ва меъда-ичак фаолиятининг бузилишини қайд этадилар. Лекин, кўпинча сил, ўпкадан бошқа аъзоларда жойлашганда, айниқса, унинг бошланиш даврида, касаллик белгиларисиз кечиши ва бемор шикоят қилмаслиги мумкин. Шунинг учун касалликни аниқлашда текширишнинг махсус усуллари қўлланилади.
Касаллик анамнезини бемордан сўраётганда, у қандай усул билан топилганлигини аниқлаш зарур: қандайдир шикоятлари бўлгани учун врачга мурожаат қилиш натижасидами ёки флюорография кўригидан ўтган вақтдами? Касалдан унинг умумий аҳволи қачондан бошлаб ёмонлашганини, илгари қандай касалликлар, операция ёки жароҳатлар ўтказганини сўрабсуриштириш керак. Айниқса, силни грипп, зотилжам, ревматизм, терлама (тиф) каби касалликларнинг клиник белгиларига ўхшаб кечишига ва силнинг плеврит, лимфаденит, тугунчали эритема кўринишида бўлишига алоҳида аҳамият бериш зарур. Беморда силнинг қўзишига сабаб бўлувчи (қандли
диабет, силикоз, меъда ва ўн икки бармоқ ичак яраси, ичкиликбозлик, гиёҳвандлик каби) касаллар бор ёки йўқлигини аниқлаш ҳам катта аҳамиятга эга. 
Беморнинг яшаш жойи (шаҳар, қишлоқ), унинг мутахассислиги, иш ва ижтимоий шароити, маданияти тўғрисида маълумот олиш ҳам аҳамиятга эга.
Болалар ва ўсмирларни сўраб-суриш-тирганда силга қарши ўтказилган эмлаш, туберкулин синамасининг натижалари тўғрисидаги маълумотларни аниқлаш керак. Бемор оила аъзоларининг соғлиғини, уйида, ўқиш ва иш жойида сил касаллар билан мулоқатда бўлиш эҳтимоли борлигини, унинг даврини, сил билан касалланган уй ҳайвонлари мавжуд-лигини аниқлаш зарур.
Кўздан кечириш. Ривожланиб борувчи сил билан хас-таланган беморларнинг ташқи кўриниши фақат тиббиёт китоб-ларидагина эмас, ҳатто бадиий адабиётларда ҳам батафсил ёзилган, бу habitus phtisicus (сил бўлган беморнинг ташқи кўриниши) номини олган. Бу, одатда, териси ўта рангпар, қуруқ ва юзи ажиндор, кўкрак қафаси торайган, узун, қoвурға оралари кенгай-ган, тўш ости бурчаги ўткирлашган, кураклари кўкрак қафасидан бўртиб турувчи (қанотсимон), озиб кетган бемор.
Касалликнинг бошланғич босқичида беморлар кўздан кечирилаётганда, кўпинча, патологик ўзгариш аниқланмайди. Шунга қарамай, беморни кўздан кечириш тўлиқ ҳолда ўтказилиши шарт. Бунда беморнинг жисмоний ривожланишига, тери ва шиллиқ қаватларининг рангига аҳамият бериш керак. Беморнинг кўкрак қафаси кўздан кечирилаётганда, ўмров суяги устки чуқур-чаларининг яққоллигини, кўкрак қафасининг ўнг ва чап томонлари симметриклигини ва нафас олиш, чиқариш вақтида унинг ҳаракатланишини, қорин ва ёрдамчи мускулларининг нафас олишдаги иштирокини таққослаб кўрилади. +овурғалар оралиғининг кенгайганига ёки торайганига, операциядан сўнгги чандиқ мавжуд-лигига аҳамият берилади.
Қўл ва оёқларни кўздан кечираётган вақтда, бармоқларнинг охирги суякчаларида ноғора таёқчалари ва тирноқларда соат ойнасига ўхшаш ўзгаришлар борлигига аҳамият берилади. Болалар, ўсмирлар ва ёшларда елка соҳаси терисини кўздан кечириб БЦЖ вакцинаси билан эмлангандан кейинги чандиқча бор ёки йўқлиги аниқланади.
Физикал текшириш усуллари
Пайпаслаш (палпация). Терининг қуруқлиги, намлиги, унинг таранглиги, тери ости ёғ қаватининг ривожланганлиги ушбу усул ёрдамида аниқланади. Бўйин, қўлтиқ ва човдаги лимфа тугунлари яхшилаб пайпаслаб кўрилади. Ўпканинг ўткир яллиғланган касал-ликларида плевра пардалари ҳам яллиғланган бўлса, пайпаслаш вақтида, кўпинча, кўкрак қафаси мускулларида оғриқ мавжудлиги аниқланади. Силнинг сурункали хиллари билан касалланган беморларда ва оғир операциядан кейин елка-билак
мускул-ларининг қуришиб қолганини (атрофия) аниқлаш мумкин. Кекирдакнинг жойлашишини пайпаслаб, кўкс оралиғида жойлашган аъзоларнинг у ёки бу томонга сурилганлиги аниқланади (Рубинштейн белгиси). 
Ўпкаси сил бўлган касалларда овоз тебраниши кучайиши ёки пасайиши мумкин. Ўпканинг яллиғланиши натижасида ўпка тўқималари зичлашади, шунинг учун бундай ҳолларда овоз титраши кучаяди. Ўчоқли, яллиғланган, чандиқли ва катта кавакли ўпка силида, плевра бўшлиғига сув ёки ҳаво тўпланганда, плевра қалинлашганда, нафас йўллари беркилиб қолганда, овоз титраши пасаяди, ҳатто баъзида йўқолади (аниқланмайди).
Перкуссия. Бу усул ёрдамида кўкрак қафасидаги ва ўпкадаги нисбатан катта ўзгаришларни аниқлаш мумкин. Рентгенологик текширишнинг жорий этилиши натижасида тукуллатиб текши-ришнинг аҳамияти камайди. Аммо бу усул, спонтан пневмоторакс (плевра бўшлиғига ҳаво йиғилиши), зардобли плеврит, ўпка ателектазида юз берадиган ўзгаришларни аниқлашда асосий аҳамиятга эга. Тукиллатиб текшириш натижасида аниқланган бўғиқ товуш, клиник ҳолатни тезда баҳолашга ва зарур бўлган бошқа текшириш чораларини кўришга имконият беради.
Аускултация. Баъзи бир нафас аъзоларининг касалликлари, шу жумладан, силда ҳам нафас характерининг ўзгариши ва ўпкада қўшимча хириллашларсиз кечиши мумкин. Шунга қарамасдан эшитиб кўриш ўз аҳамиятини йўқотмаган. Нафаснинг суст эшитилиши плевритга, плевра пардаларининг ёпишиб кетишига ва пневмотораксга хос. Дағал ёки бронхиал нафас товуши ўпка тўқимасида яллиғланиш бўлганида эшитилади, ўпкада кенг бронхга очилган катта кавак бўлса, амфорик нафас эшитилади.
Кўпинча рентгенологик ва бронхоскопик ва бошқа усуллар билан аниқлаб бўлмайдиган ўпкадаги патологик жараёнларни аниқлашда, эшитиб текшириш катта аҳамиятга эга. Бунда ўпканинг ҳар хил хириллашлари ва плевра пардаларининг ишқаланиши, шовқини эшитилиши мумкин. Ўпканинг айрим, чегараланган қисмида майда пуфакчали нам хириллашнинг эшитилиши ўпка тўқимасида ириш бошланганлигини кўрсатади. Ўртача ва йирик пуфакчали хириллашни яхши эшитмоқ учун бемордан чуқур нафас олгандан сўнг нафасни чиқариб, бир оздан кейин йўталиб, кейин яна чуқур нафас олишни илтимос қилиш керак. Чуқур нафас олишнинг энг юқори
даврида хириллаш яхши эшитилади. +уруқ хириллашлар бронхитда (нафас йўлларида яллиғланиш бўлганида), хуштак товушига ўхшаш хириллашлар бронхит, бронх девор-ларининг сиқилиши (бронхоспазм) билан кечганида эшитилади. +уруқ плеврит бўлганда плевра пардаларининг ишқаланиш шовқини, перикардитда (юрак пардасининг яллиғланиши) перикард ишқаланиши шовқини эшитилади.

Орқага Чоп этиш