Ўқув йилининг илк кунлари болажонлар янгича иштиёқ билан мактабга борадилар. Уч ой давомида мактабни соғинганлар, ахир. Энди яхши дам олиб, куч-ғайратга тўлиб, қормай-толмай ўқишлари керакдек. Аммо амалда ундай бўлмайди, илк ҳафталар ўтиши билан фарзандларимиз инжиқ, уйқуси бузилган, асабий бўлиб қолишлари, ҳатто, касалликка чалинишлари кузатилади. Чунки биз ота-оналарнинг муттасил «ўқи, ўқи»ларимиз таъсирида китобга муккасидан кетган болажонларнинг ақли тўлишса ҳам, танаси тез чарчайди. Агар вақтида олдини олиш чораларини кўриб қўйсак, организм вақтинчалик стрессни осон енгиб ўтади. Демак, қуйидаги мақолада янги ўкув йили бошида фарзандларимизни шароитга осон кўниктириш, кўп учрайдиган муаммоларнинг олдини олиш чоралари ҳақида гаплашамиз.

Кўриш қобилиятини эҳтиётланг!

Ўқув йили бошланиши билан болажонларнинг кўзи бирданига зўр бериб ишлашига тўғри келади. Агар синфхона ё уйда у дарс қиладиган хонаси яхши ёритилмаган бўлса, партада нотўғри ўтирса, кун тартибига риоя этмаса ва компьютер ўйинларига ружу қўйса, кўриш қобилияти ёмонлашиши турган гап.

Олдини олиш чоралари: болани кузатинг, дарс қилаётганда ўзини қандай тутаётганига эътибор беринг. Агар доскага қараётиб кўзларини қисиброқ турса, вазифаларни нотўғри кўчирса, дарҳол шифокорга олиб боринг. Агар кўриш қобилияти эндигина ёмонлашишни бошлаган бўлса, қуйидаги махсус машқлар ёрдамида уни бартараф этиш мумкин:

• бола кўзини қаттиқ юмиб олсин, кейин эса тезгина очсин;
• навбат билан тепага- пастга, ўнгга-чапга, диагональ бўйлаб қарасин;
• кўзни юмган ҳолда соат стрелкаси бўйлаб ва тескари йўналишда кўз қорачиғини айлантирсин;
• аввал бурнининг учига қарасин, кейин аста- секин назарини узоқларга йўналтирсин.
• Болага кўриш қобилияти учун фойдали маҳсулотлар — сабзи, балиқ мойи, ёнғоқлар бериб туринг.

Унинг ухлаши, дам олиши ва дарс қилиши режимини назоратга олинг. Агар кўриш қобилияти меъёрда ёки меъёрдан салгина ўзгарган бўлса, дарсларни мук тушиб ўтирган ҳолда бирданига ҳаммасини қилмасин. Балки 20-30 дақиқада бир дам олиб, жараённи бўлакларга бўлиб амалга оширсин. Китоб ва дафтарлар боланинг кўзидан 30 см. узоқликда бўлсин, яъни жуда яқин ушлаб олиши мумкин эмас. Санитария-гигиена меъёрларида хонани ёритишга доир алоҳида талаблар бор. Жумладан, ҳар бир синф хонасига катта ойналар ўрнатилган бўлиши, синфхона чироқлари кўрсатилган меъёрдан хира ҳам, ёрқин ҳам бўлмаслиги керак. Шунингдек, болалар учун чиқарилаётган дарсликларга ҳам санитария-гигиена меъёрларида алоҳида тўхталиб ўтилган, яъни китобларнинг шрифти, тиниқлиги, оқ ва қора ранглар зиддияти каби параметрлар бўйича текширувдан ўтади. Мабодо, фарзандингизнинг кўриш қобилияти билан муаммо бўлса, бу ҳақида шифокордан маълумотнома келтиринг ва ўқитувчини огоҳлантиринг.

Ўқитувчи бундай болаларни шифокор тавсия қилгандек ё биринчи, ё охирги партага (кўриш қобилиятининг қайси томонга ёмонлашганига қараб ўтқазади.

Ошқоpон-ичаклар саломатми?

Муаммолар бола эрталаб чой ичмай ёки яхши нонушта қилмай мактабга кетиши ва дарслар орасида шошилинч нимадир еб олишидан бошланади. Бу нотўғри, бола нонушта қилмай уйдан чиқмаслиги керак. Агар фарзандингиз қаттиқ чарчаса ёки асабийлашса ҳам, гастрит юзага келади. Мактаб ошхоналаридаги болалар таомларини афсуски сифатли деёлмаймиз, аксар ҳолларда фаст-фуд маҳсулотлари билан чекланиб қолган. Булар ҳам ўқувчилар орасида гастрит ва ошқозон ярасининг кўпайишига олиб келиши мумкин.

Олдини олиш чоралари: ошқозон ишлашни бошлаши учун нонушта қилиш керак. Бундан ташқари, ўқувчимизнинг етарли микдорда сув ичиши ҳамда кунига бир неча марта сифатли овқат ейишини назорат қилиб боринг. Иложи бўлса, уйдан егулик ва термосда илиқ чой олиб кетишини таъминланг. Чипслар, ширин газли ичимликлар, қотирилган нон каби бўлар-бўлмас эрмаклардан узоқроқ юришга ўргатинг. Бола кечки овқатни егандан кейин камида 2 соатгача уйқуга ётмаслиги керак. Агар жиғилдони қайнаётганидан шикоят қилса, дарҳол шифокорга олиб боринг.

"Тик ўтир, букчайиб қоласан!"

Бу жуда кенг тарқалган мактаб ўқувчилари муаммосидир. Партада нотўғри ўтириш, жисмоний фаолликнинг камлиги, ноқулай рюкзак кабилар остеохондроз, нафас олиш билан муаммоларга ҳамда қон айланишининг бузилишига олиб келиши мумкин.

Олдини олиш чоралари: фарзандингизга парта ҳамда стулларда тўғри ўтириш кераклигини такрорлайверинг, бора-бора бу унинг учун одат тусига кириб қолади. Ўқувчи болангизни спорт машғулотларига ёздиринг, чунки танага тушадиган қўшимча юкланиш натижасида боланинг суяклари мустаҳкамланади. Бу эса, ўз навбатида, умуртқа поғонасини ушлаб туради. Иложи бўлса, жисмоний тарбия ўқитувчиси билан келишиб, танаффус пайти ўқувчиларнинг спортзалда ўйнаб туришларига рухсат олинг: ахир, у ерда турниклар, матраслар, арқонлар бор. Бу болажонларнинг танаффусда йўлаклар ёки зиналар бўйлаб бекорга югуриб, уришиб юришларидан яхшироқ.

Невроз?!

Бола жуда толиққанда рўй берадиган ҳолат. Мактаб, тўгараклар, спорт машғулотлари, уй вазифалари — дам олишга вақт йўқ. Кўпчилик болалар кундузи ўйинқароқлик қилиб, дарс тайёрлашни кечқурунга қолдиришади. Натижада вақтида ухламай, уйқуга тўймай қолишади. Бу ҳам стрессларга ва неврозга олиб келади. Устига-устак, ота-оналар фарзандларидан юқори натижалар талаб қиладилар, қўрқитадилар, жазолайдилар. Бундан ташқари, тенгдошлари ва ўқитувчилари билан муаммолар ҳам неврозга олиб келиши мумкин. Дилбандингизнинг уйқуси бузилган, иштаҳаси йўқ, жиззаки, йиғлоқ бўлиб қолганини, шунча ҳаракат қилса ҳам, мактабдаги баҳолари тушиб кетаётганини, хаёлпаришон ва ичимдагини топ бўлиб олганини сезиб қолсангиз, чорасини кўринг.

Олдини олиш чоралари: ақлий меҳнатни жисмонийси билан навбатма-навбат қўйиш керак. Болага ўз хоҳишига кўра нималардир қилиш учун рухсат беринг, майли югурсин, сакрасин, бироз шўхлик қилсин. Шунда ичидаги аламлари, стресслари, чарчоқларини чиқариб юборади. Боладан жуда кўп нарса талаб қилманг, эришган ютуқларини эътироф этинг, тез-тез мақтаб туринг. Кун тартибига риоя этишини назорат қилинг, унга ҳордиқ чиқаришни ўргатинг.

Хадемай вируслар бош кутаради...

Октябрь ойларига келиб болаларда томоқ оғриғи, йўтал, иситма кабилар пайдо бўлади ва ўқувчилар бирин-кетин касал бўла бошлайдилар. Ҳаво-томчи йўли билан тарқаладиган инфекциялар, айниқса, ўқувчилар орасида тез юқади. Бунга сабаб, биринчидан, уларнинг ўйин билан бўлиб гигиена қоидаларига риоя этмасликлари бўлса, иккинчидан, стресслар туфайли иммунитет пасайиб кетганидир.

Олдини олиш чоралари: иммунитетини мустаҳкамланг, унга витаминлар ва кальций беринг. Бизнинг шароитда йод танқислиги ҳам иммунитетга салбий таъсир кўрсатади. Болангизни эндокринолог кўригидан ўтказинг ва унинг тавсиялари асосида йўл тутинг. Ҳеч қачон витамин ва кальций аралашмаси бир таблеткада бўлган дориларни сотиб олманг. Уларни алоҳида-алоҳида, орадан бир неча соат ўтказиб қабул қилиш керак. Шунингдек, гепатит ва гриппга қарши эмлатиш чораларини кўринг.

Ўкув йилининг илк ҳафталарида болаларга телевизор кўрсатманг. Кўпроқ сайр қилиш, уйқу олдидан эртак ўқиб беришни одат қилинг. Ёки аудиоэртакпар кўйиб беринг. Шунда эркатой эшитиш орқали ахборот қабул қилиш малакасини оширади, тасаввури ҳам жонланади. Бу унга дарсларни тинглаш ва қабул қилишда жуда қўл келади.

Манба:  "Суғдиёна " газетаси