ru uz
Сут ишлаб чиқарилишининг гормонал назорати

Кўкрак сути билан эмизиб боқишга бевосита таъсир қиладиган икки гормон тури бор: пролактин ва окситоцин. Эстроген каби катор бошка гормонлар лактация жараёнида бевосита иштирок этади. Бола эмаётган вақтда сенсор импулслар кўкрак учидан мияга ўтади. Бунга жавобан гипофизнинг олд қисмидан пролактин, орқа қисмидан эса окситоцин ишлаб чикарилиб, қонга ажратилади.

Пролактин

Пролактин алвеола ҳужайралари томонидан сут ажралиб чиқарилишп учун хизмат қилади. Онадаги пролактин даражаси ҳомиладорлик даврида кескин кўтарилади, ҳамда кўкрак бези тўқимаси ўсиши ва ривожланишига таъсир қилиб, сут ишлаб чиқаришга тайёрланишда ёрдам беради. Лекин, бу даврда сут келмайди. чунки ҳомиладорлик гормонлари булган прогестерон ва эстроген пролактиннннг бу ҳаракатини тўсиб куяди. Тугрукдан кейин прогестерон ва эстроген даражаси кескин камайиб кетади, пролактин таъсири остида сут ажралиб чиқа бошлайди.

Пролактин болани эмизишни бошлангандан сунг тахминан 30 дакика давомида энг юқори даражада булади, шу туфаили ҳам унинг энг асосий самараси кейинги эмизиш учун сут тайёрлашдан иборат.

Кўкрак сути билан эмизиб боқишнинг бутун даври мобайнида бола қанча кўп эмиб, кўкрак учини стимулласа, шунча кўп пролактин ва унинг таъсири остида сут ҳам ишлаб чиқарилиши кузатилади. Бу айниқса лактация хосил бўлаётган даврда жуда мухимдир, агар она кўкрак сути билан эмизишдан тўхтаса - сут ҳам ишлаб чикарилмайди.

Пролактин она эмизиб булгандан сунг кейинги эмизишга тайёрланиш учун ишлаб чиқарилади.

Пролактин асосан тунда кўп ажралиб чиқади, шунинг учуп ҳам болани тунда эмизиш она организмида доимий сут ишлаб чикарилиши учун фойдалидир. Пролактин онани тинчлантиради ва уйқусираган ҳис қилишга мажбур этади, шу сабабли она тунда эмизса ҳам, одатда яхши дам олади. Эмиш жараёнида она организмида гипофиз томонидан бошқа гормонлар. шу жумладан гонадотропин-рилизинг гормон (ЛГ), фолликулани стимулловчи лютеинлаштирувчи гормонларини ажралиб чикарилади, бу эса овуляция ва хайзни бостиради. Шундай йул билан тез-тез эмизиш кейинги ҳомиладорликнинг олдини олишда ёрдам беради. Тунги эмизиш бу ҳусусият самарасини янада оширади ва уни таъминлашда муҳим ўрин тутади.

Окситоцин алвеолалар атрофидаги миоэпителиал ҳужайраларнинг қисқаришига олиб келади. Бу алвеолаларда йиғилган сутни оқишга ва найларни тўлдиришга мажбур қилади.

Окситоцин сутни оқишга мажбур қилиш учун болани эмизиш вақтида ёки ундан олдин она организмида ишлаб чиқарилади.

Окситоцин рефлекси яна «сут чиқариш рефлекси» ҳам дейилади. Окситоцин пролактинга қараганда тезроқ ишлаб чиқарилади. Унинг таъсири остида кўкракда бўлган сут, сут йўлларидан оқиб чиқади ва бола кўкракни енгил эмишига ёрдам беради.

Окситоцин она организмида болани эмизишга тайёрланаётган вақтида ва бола эмаётган пайтдан ишлай бошлайди. Рефлекс онанинг сезиш, хид билиш, кўриш каби хис ва туйғуларига боғлиқ, она бола йиғлаётганини эшитса ёки болага меҳри тўйганда окситоцин тўлиқ ишлай бошлайди. Агарда она жиддий касаллик билан оғриган ёки тушкун кайфиятда бўлса, окситоцип рефлекси бостирилиб, унинг сути тўсатдан камайиб кетиши мумкин. Агар эмизикли онани қўллаб-қувватлашса, ўзини яхши хис қилишига ёрдам беришса ва у кўкрак сути билан эмизишда давом этса, сут келиши яна шаклланиб яхшиланади.

Окситоцин рефлексини тушуниш муҳим, чунки у нима учун она ва бола бирга булиши кераклиги ва нима учун жисмонан яқинлиқда бўлиши кераклигини англашга ёрдам беради.

Окситоцин туғруқдан кейин бачадоннинг қисқаришига олиб келади ва қон кетишини камайтиришга ёрдам беради. Эмаётган боланинг илк бир неча кунида она бачадонининг қисқариши жиддий оғриқ келтириб чиқариши мумкин.

Фаол окситоцин рефлсеси белгилари

Оналар окситоцин рефлекси фаоллигини кўрсатувчи белгиларни билишлари мумкин:

  • болани эмизиш вақтида ва ундан олдин кўкракда санчиқ ҳис қилиш;
  • она боласи ҳакида уйлаганда ёки унинг йиғисини эшитганда сут кўкракдан оқа бошлайди;
  • бола эмаётганда, сут иккинчи кўкракдан оқади;
  • бола эмишдан тўхтаган вақтда сут кўкракдан отилиб чиқа бошлайди;
  • боланинг секин ва чуқур эмиши ва ютиниши сутнинг бола оғзига оқаётганини кўрсатади;
  • бачадонда оғриқ ёки бачадондан қон келиши;
  •  эмизиш вақтида чанқоқлик.

Юқорида келтирилган белгилардаи бир ёки бир нечтасининг борлиги рефлекс ишлаётганидан далолат беради. Бу белгилар булмаса хам. бу рефлекс мавжуд бўлади, яъни белгиларнинг йўқлиги рефлекснинг фаоллигини белгиламайди. Белгилар аниқ бўлмаслиги ва она уларни сезмаслиги мумкин.

Окситоциннинг психологик таъсири

Окситоцин муҳим психологик таъсирга ҳам эга, ҳайвонларда ўтказилган текширувларда уни оналик инстинктига таъсир қилиши аниқланган. Одамларда окситоцин хотиржамлик уйғотади ва стрессни камайтиради. У она ва бола ўртасидаги яқинлик ва меҳр туйғусини кучайтириши, шунингдек бу туйғунинг ривожланишига ёрдам бериши мумкин. Ёқимли тарзда она ва бола таналарининг ўзаро тегиниши окситоцин, у билан бирга пролактин ажралиб чиқишини кучайтиради, бу эса туғруқдан кейин она ва бола ўртасидаги жисмоний яқинликни ривожлантиради, кўкрак сути билан эмизиб боқиш жараёнида ҳам маънавий яқинликни ушлаб туришга ёрдам беради.

Тескари алоқа типидаги лактация ингибитори

Сутнинг ишлаб чикарилиши кўкракда тескари алоқа типидаги лактация ингибитори, яъни ТЛИ (полипептид) деб номланувчи, кўкрак сутида мавжуд булган модда томонидан назорат қилинади. Баъзида бир кўкракда сут келиши сақланган ҳолда иккинчи кўкракда сут бўлмаслиги, масалан: бола бир кўкракни эмаётганида. иккинчисида сут келмай қолади. Бунинг сабаби шундаки, сут ишлаб чиқарилишининг маҳаллий назорати хар бир кўкракда мустақил амалга оширилади. Агар эмизиш жараёнида иккинчи кўкракда йигилган сут болага берилмаса, ингибитор кўкракнинг ҳаддан ташкари тулиб кетиши орқали ҳосил буладиган салбий таъсирдан сақлаш мақсадида сут ажралиб чиқишини тўхтатиб қўяди. Агар кўкрак сути болага берилса, ингибитор ҳам олиб ташланади ва сут ажралиб чиқарилиши тикланади. Агар бола эма олмаса, сутни соғиб олиш орқали олиб ташлаш мумкин.

ТЛИ боланинг қанча сут эмиб олишига, болага қанча сут кераклигига қараб ишлаб чиқарилаётган сут миқдорини тартибга солиш имконини беради. Бу меҳанизм айниқса лактация ўрнатилгандан сўнг доимий тартибга солиниб туриш учун муҳим. Бу боскичда сут миқдорини назорат қилмасдан ишлаб чиқариш имкони бўлиши учун пролактин керак бўлади.

Бола рефлекслари

Кўкрак сути билан эмизиб боқиш муносиб булишида бола рефлекслари муҳим ўринни тутади. Асосий рефлекслар - узоқ, сўриш ва ютиниш рефлексларидир. Боланинг лаблари ёки лунжига бирон нарса тегинса, у бунинг сабабини қидириб юзини шу тарафга буради ва оғзини очиб, тилини она боланинг бутун баданидан тутиб туриши керак. Бола тўшакка ёткизилган ҳолатда, ёстиқ билан ушлаб турган ёки онанинг тиззасида, ё қўлида бўлиши мумкин. Она болани фақат боши, елкаси ёки тананинг қуйи қисмидан тутиб турмаслиги керак, бу болани кўкракдан узоқлаштиради, бунинг натижасида эса унинг кўкракка етишиб, ареола остини тўлиқ тил билан эмиши қийинлашади.

Бу қоидаларга амал килиш чақалоқ ҳаётининг илк икки ойида айниқса муҳимдир.

Орқага Чоп этиш