ru uz
Биотин

Н витамини ёки биотин сувда эрийдиган В гуруҳига кирувчи витаминларга мансубдир. Ундан барча тирик жонзотлар фойдаланишади, аммо уни фақатгина бактериялар, ачитқи замбуруғлари ва баъзи бир ўсимликларгина синтезлашга қодир.

Сўрилиши ва физиологик функциялари. Овқат билан тушадиган биотин ингичка ичакда яхши сўрилади. Йўғон ичак микрофлораси ҳам бу витаминни синтезлайди. Бу, айниқса,  овқатланишда пребиотиклар (Олигосахаридлар ва мальтодекстринлар) бўлганида жуда интенсивлашади. Организмга йўғон ичакда синтезланган салмоқли миқдордаги  биотиннинг тушиши етарлича кўп бўлади.

Биотин организмда витаминли функцияларни бажариб, карбоксидланишнинг тўртта энг муҳим фермент тизимлари таркибига киради:

1) ёғ кислоталари синтезида иштирок этувчи ацетилкоэнзим А карбоксилазага;

2) глюконеогенез (ёғлар ва аминокислоталардан глюкоза синтезланиши)нинг энг асосий ферменти бўлган пируваткарбоксилазага;

3) алмаштирилмас лейцин аминокислотасининг метаболизми босқичларидан бирида катализланувчи метилкротонилкоэнзим А карбоксилазага;

4) углерод атомлари тоқ сонли бўлган аминокислоталар, холестерин ва ёғ кислоталарининг  трансформациясида иштирок этувчи пропионилкоэнзим А карбоксилазага.

Биотин, шунингдек,  ДНК репликацияси ва транскрипцияси жараёнларида ҳам иштирок этиши аниқланган.

Асосий озуқа манбалари ва организмни таъминлаш имконияти. Биотин жуда кўп озиқ-овқат  маҳсулотларида мавжуд, аммо бошқа сувда эрийдиган витаминларга нисбатан камроқ миқдорда бўлади, бундан В12 витамини мустаснодир. Овқатланишда биотиннинг асосий манбаи тухум сариғи, жигар, ачитқи ва ёнғоқли маҳсулотлардир. Биотиннинг оддий аралаш рациондаги миқдори 100 ... 200 мкг.дан ошмайди. Шу тариқа, физиологик эҳтиёж фақат биотин нормал микрофлора томонидан синтезланадиган йўғон ичакдан қўшимча тушиб тургандагина қондирилиши мумкин   (жадвалда қувват сарфланиши 2800 ккал бўлган инсонга 150 ... 2000 мкг биотин тушиб туришини таъминлайдиган  маҳсулотларнинг кундалик тўплами келтирилган; қувват сарфланиши камайганида бойитилган маҳсулотлардан фойдаланиш талаб этилади).

                     

Биотиннинг асосий озуқа манбалари

 

Маҳсулот

 

Порция, г

Маҳсулотнинг муайян порция-сидаги биотин миқдори, мкг

Кундалик маҳсулотлар тўплами

Товуқ тухуми

50 (1 та)

  25

500 мл суюқ сут маҳсулотлари + 170 г гўшт маҳсулотлари + 50 г балиқ + 20 г пишлоқ + 360 г нон + 400 г сабзавот + 200 г мева ва тар мевалар + 30 г тухум

Буғдой кепаги ва қуруқ ачитқи

30 (7)

  14

Мол жигари

100

 100

Ёнғоқ, ерёнғоқ, бодом

30

6 ... 10

Пишлоқ

30

2 ... 6

Қорағат, малина

200

   2

Банан, тарвуз

100

   4

Шафтоли, апель-син, грейпфурт

100

1 ... 3

Жўҳори, пиёз, помидор

100

2 ... 6

Гўшт, парранда гўшти, сут

100

2 ... 4

Буғдой нони

100

           6

 

Биотиннинг алиментар танқислиги кўпинча иккита ҳолатда: узоқ вақт давомида биотин қўшилмаган парентерал овқатланишда  (парентерал овқатланиш формуласини тузиш  ва уни амалга ошириш учун маҳсулотлар танлашда хатога йўл қўйиш) ва узоқ вақт (ҳафталар) давомида хом тухум истеъмол қилган шахсларда юз бериши мумкин. Сўнгги ҳолатда  биотин етишмаслигига биотинни ҳазмланмайдиган мажмуага боғловчи тухум оқсили – авидин сабаб бўлади.  1 мг авидин 7 мкг. га яқин биотинни боғлай олиши исботланган. Биотин етишмовчилиги ривожланиши хавфи, шунингдек,  йўғон ичак дисбактериози билан ҳам боғлиқдир.

Биотиннинг ичак микрофлораси томонидан синтезланишига бактериостатик таъсирга эга баъзи  дорилар (антибиотиклар, сульфаниламидлар) ҳалақит бериши мумкин.

Биотин озиқ-овқат маҳсулотлари сақланиши ва иссиқлик ёрдамида ишлов берилишига нисбатан бардошлидир.

Физиологик эҳтиёж меъёрлари ва овқат статуси биомаркерлари. Катта ёшли одамнинг биотинга бўлган физиологик эҳтиёжи  150 ... 200 мк.ни ташкил этади ва ҳомиладорлик даврида 300 мкг.гача ошади. Ушбу эҳтиёж  кўпроқ йўғон ичак микрофлораси томонидан синтезланган витамин ҳисобига қондирилади.

Организм биотин билан таъминланганлигини баҳолаш унинг пешоб билан ажралишини қиёсий таҳлил қилиш ёрдамида амалга оширилади. Одатда сутка давомида ажраладиган биотин миқдори  30 ... 50 мкг оралиғида бўлади. Организм биотин билан таъминланганлигининг сезувчан маркери пешобдаги 3-гидроксивалериана кислотаси (3-ГВК) ҳисобланади. У таркибида биотин бўлган метилкротонилкоэнзим А карбоксилаза ферментининг танқислиги оқибатида пайдо бўлади.

Етишмаслиги ва ортиқчалигининг намоён бўлиши. Биотиннинг чуқур танқислиги – Лейнер синдроми бетиним ичи кетадиган (қаттиқ диарея) чақалоқларда кузатилиши таърифланган. У кўпроқ бўйин, қўллар ва оёқларда тошувчи, кейинчалик  терининг шикастланган жойлари пигментланиб қоладиган себореяли дерматит кўринишида намоён бўлади. Шу билан бир вақтда болада анорексия, кўнгил айниши, гиперстезиялар ривожланиб, анемия ва гиперхолистеринемия кузатилади. Ушбу касаллик белгилари мажмуасининг пайдо бўлишига  кўкрак сутида витамин камлиги, ич кетишлари оқибатида ошиқча йўқотилиши ва ичак дисбактериозининг ривожланиши  ичак микрофлораси биотинни синтезлашини йўққа чиқариши  сабабчидир, деб ҳисобланади.

Катта ёшли одамларда биотин етишмаслиги касаллик белгиларининг пайдо бўлиши фақатгина хом тухумни суистеъмол қилувчилардагина учрайди. Бунда бўйин,  қўл ва оёқлар териси шикастланиши (қипиқланиш ва қичишиш) авж олишининг  астеник синдром, мушаклар оғриғи ва гиперстезия билан қўшилиб кетиши қайд этилади. Айни бир пайтда анемия ривожланади ва холестерин миқдори ва қон зардобидаги ўт пигментлари ошади. Биотиннинг пешоб билан ажралиши кескин камаяди.

Болалар ва катталар рационига қўшимча биотин киритилиши унинг танқислиги касаллик белгилари намоён бўлишини тезда бартарф этади.

Биотин танқислигининг биокимёвий мезонларини комплекс баҳолашда қуйидагилар ҳисобга олинади: пешобдаги 3-ГВК концентрацияси ошиши (танқисликнинг дастлабки ва таъсирчан белгиси), гиперхолистеринемия, анемия ва биотин концентрациясининг суткалик пешобда 10 мкг.дан камайиши.

Биотин тушиб туришининг гипервитаминози тасвирланмаган.

А витамини. А витамини – умумий биологик таъсирга эга бўлган турли кимёвий бирикмаларнинг умумлаштирувчи номидир. А витаминли мажмуага кирувчи бирикмаларнинг бир гуруҳи ретиноидлар деб аталади ва ўз таркибига ретинол (спирт), ретиналь (альдегид) ва ретиноат кислотани қамраб олади. Бошқа бир гуруҳ эса каротиноидлар сифатида (биринчи навбатда, β-каротин билан) намоён бўлиб, организмда ретинолга айлана олади (каротиноидларнинг фақат 10 % и), шу хусусияти туфайли ҳам  “А провитамини” номини олган. Гарчи ретиноидлар ва каротиноидларнинг биологик таъсири бир йўналишда бўлса-да, организмга бутунлай бошқа-бошқа манбалардан тушишини назарда тутган ҳолда,  улар ҳозирги пайтда алоҳида-алоҳида синфлаштирилади. Бундан ташқари, гарчи уларга бўлган суткалик эҳтиёж физиологик даражасининг ретинол эквивалентида ифодаланувчи умумий жамламаси мавжуд бўлса-да,  уларнинг организмга тушишининг мустақил меъёрлаштирилишини аниқлашга уринилмоқда. 

 

Манба: Г.Шайхова "Овқатланиш гигиенаси"

Орқага Чоп этиш
Соғлом овқатланиш
Воқеалар тақвими
Октябрь 2019
Ду Се Чо Па Жу Ша Як
30 1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31 1 2 3